در دهه‌های اخیر، عوارض جانبی و سرطان‌زایی هورمون‌های شیمیایی که برای درمان اختلالات هورمونی زنان استفاده می‌شدند، باعث شده متخصصان به سمت داروهای طبیعی روی بیاورند. در این میان، گیاه ویتکس (با نام علمی Vitex Agnus Castus و نام فارسی پنج‌انگشت) که به «گیاه زنان» معروف است، به دلیل اثرات درمانی‌اش مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، به بررسی فواید این گیاه و کاربردهای دارویی آن می‌پردازیم.
گیاه زنان: جایگزینی طبیعی برای هورمون‌های شیمیایی
گیاه ویتکس از گذشته برای درمان اختلالات هورمونی زنان استفاده می‌شده و از حدود ۲۰ سال پیش به «گیاه زنان» شهرت یافته است:
- ترکیبات فعال:
- مواد غیرهورمونی مثل ویتکسین، آکوبین و آگنوساید از این گیاه استخراج شده‌اند.
- این مواد از دسته‌ی ایریدوئیدها و فلاونوئیدها هستند و با وجود غیرهورمونی بودن، خواص هورمونی دارند.
- مزیت:
- برخلاف هورمون‌های شیمیایی، این ترکیبات عوارض جانبی خطرناکی (مثل سرطان‌زایی) ندارند.
مکانیسم اثر گیاه زنان در درمان اختلالات هورمونی
تحقیقات نشان می‌دهند که ویتکس از چند طریق بر تعادل هورمونی بدن اثر می‌گذارد:
- از طریق محور هیپوتالاموس-هیپوفیز عمل می‌کند:
- ترشح هورمون FSH (فولیکول‌ساز) را متوقف می‌کند.
- ترشح هورمون LH (لوتئینیزه‌کننده) را افزایش می‌دهد.
- این تغییرات به تنظیم چرخه‌ی قاعدگی و کاهش مشکلات هورمونی کمک می‌کنند.
کاربردهای دارویی گیاه زنان (ویتاگنوس)
در حال حاضر، ۸۰ کارخانه‌ی داروسازی در جهان از میوه‌ی این گیاه داروهایی به شکل قرص و قطره تولید می‌کنند. در ایران، این دارو با نام ویتاگنوس (به‌صورت قرص و قطره) عرضه می‌شود:
- فواید ویتاگنوس:
- کاهش علائم سندرم پیش‌قاعدگی (PMS): سردرد، نفخ، اسپاسم، تغییرات خلق‌وخو
- درمان مشکلات فاز لوتئال (LFD): لکه‌بینی، قطع قاعدگی
- کاهش عوارض یائسگی
- کنترل کیست و فیبروم رحم
- درمان آکنه‌ی هورمونی
- کمک به درمان ناباروری ناشی از LFD
- کنترل چاقی هورمونی
- مزیت نسبت به هورمون‌های شیمیایی:
- در بسیاری از موارد می‌تواند جایگزین هورمون‌درمانی شود و حتی اثرات بهتری داشته باشد.
نحوه‌ی مصرف و عوارض جانبی ویتاگنوس
ویتاگنوس به‌صورت قرص و قطره مصرف می‌شود و عوارض جانبی محدودی دارد:
- دوز مصرف:
- قطره: روزانه ۴۰ قطره (قابل افزایش تا ۳ نوبت)
- قرص: روزانه ۳ عدد (قابل افزایش تا ۵ عدد)
- در ۸۰٪ موارد، دوز استاندارد (۴۰ قطره یا ۳ قرص) کافی است.
- نکات مهم:
- دارو دیراثر است و ممکن است در ماه اول اثری نداشته باشد.
- مصرف دارو در دوران قاعدگی باید ادامه یابد و نیازی به قطع آن نیست.
- عوارض جانبی:
- در ۱-۲٪ زنان: بثورات جلدی، خارش، اسهال یا تهوع (در هفته‌ی اول، گذرا)
- در ۲-۳٪ زنان: افزایش خونریزی ماهانه تا ماه سوم (پس از آن طبیعی می‌شود)
نتیجه‌گیری: ویتکس، راهکاری ایمن برای سلامت زنان
گیاه زنان (ویتکس) با ترکیبات غیرهورمونی خود، جایگزینی ایمن و مؤثر برای هورمون‌های شیمیایی در درمان اختلالات هورمونی است. داروی ویتاگنوس، که از این گیاه تهیه می‌شود، می‌تواند علائم PMS، مشکلات قاعدگی، یائسگی و حتی ناباروری را بهبود بخشد. با این حال، برای مصرف طولانی‌مدت یا در صورت بروز عوارض، مشورت با پزشک ضروری است.
منبع
این مقاله برگرفته از مجله دانستنیهای سرطان، سال بیستم، شماره ۳۶ و ۳۷ (بهار و تابستان ۱۳۹۸ / ۲۰۱۹) است.
