پریسا علایی، فیزیوتراپیست، در این مقاله به نقش ورزش و فیزیوتراپی در پیشگیری و بازتوانی سرطان روده بزرگ و راست‌روده (کولورکتال) می‌پردازد. چه تمریناتی برای بیماران مفید است؟
سرطان روده: یک بیماری شایع اما قابل‌پیشگیری
سرطان روده بزرگ و راست‌روده (کولورکتال) یکی از سرطان‌های شایع در مردان و زنان است:
- شیوع و تشخیص: این سرطان در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما در افراد بالای ۵۰ سال شایع‌تر است.
- درمان‌پذیری: اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، بسیار قابل‌درمان است، اما در این مراحل معمولاً بدون علامت است.
- پیشگیری: محققان معتقدند با رژیم غذایی سالم، ورزش کافی و کنترل وزن، می‌توان از ۴۵ درصد موارد این سرطان جلوگیری کرد.
نقش فیزیوتراپی در مدیریت سرطان
سرطان می‌تواند علائم بیماری‌های دیگر را تقلید کند و عوارض همراه آن گاهی به اشتباه به خود سرطان نسبت داده می‌شود:
- اهمیت تشخیص عوارض: شناسایی و درمان عوارض همراه (مثل ضعف عضلانی یا مشکلات گوارشی) می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود دهد.
- عوارض سرطان و درمان‌ها:
- عوارض بالینی: تأثیر بر سیستم قلب و عروق، تنفسی، ادراری، ضعف عضلانی و درد
- عوارض جراحی: بسته به محل جراحی، متنوع است
- عوارض شیمی‌درمانی و رادیوتراپی: مشکلات گوارشی، استئوپروز، آتروفی عضلانی و نوروپاتی
اهداف فیزیوتراپی:
- کاهش عوارض بیماری و درمان‌ها
- تحرک و استقلال بیمار
- کاهش درد، خستگی، اضطراب و افسردگی
- بهبود سیستم ایمنی و عادات روده‌ای
اصل کلیدی: فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا آخرین لحظه روی پای خود بایستد.
عارضه شایع: نوروپاتی مزمن (درد، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها و پاها) که باعث مشکلات تعادلی و راه رفتن می‌شود.
فواید ورزش برای بیماران مبتلا به سرطان روده
ورزش نقش مهمی در بهبود وضعیت بیماران دارد:
- انواع تمرینات مفید: تمرینات هوازی و مقاومتی
- فواید:
- کاهش مرگ‌ومیر و عود سرطان (با ۶ ساعت ورزش در هفته)
- بهبود عادات روده‌ای
- کاهش خستگی، اضطراب و افسردگی
- تقویت سیستم ایمنی
- نکات مهم:
- با شدت کم تا متوسط شروع کنید و به‌تدریج شدت را افزایش دهید.
- در صورت وقفه، با شدت کم دوباره آغاز کنید.
- تمرینات را ۳۰ دقیقه در روز و حداقل ۳ روز در هفته انجام دهید.
- در صورت کولوستومی، از تمریناتی که فشار شکمی را افزایش می‌دهند (به دلیل خطر فتق) خودداری کنید.
- تمام تمرینات باید تحت نظر پزشک و فیزیوتراپیست انجام شود.
نگرانی‌های رایج درباره ورزش
بیماران ممکن است به دلایل زیر از ورزش اجتناب کنند:
- ترس از بدتر شدن علائم (خستگی، درد، تهوع): مطالعات نشان می‌دهند ورزش حتی اگر عوارض را کم نکند، آن‌ها را بدتر نمی‌کند و از کاهش قدرت عضلانی (عامل خستگی) جلوگیری می‌کند.
- مشکلات حین درمان: پس از شیمی‌درمانی، بیمار ممکن است توان ورزش روزانه را نداشته باشد. توصیه می‌شود تمرینات را با شدت کمتر (مثلاً ۱۰ دقیقه نشستن و بلند شدن) ادامه دهد.
- نوروپاتی و مشکلات تعادلی: برای کاهش خطر، از کفش مناسب استفاده کنید و آب‌درمانی یا پیاده‌روی روی زمین نرم (مثل شن) را امتحان کنید.
- مشکلات گوارشی (مثل اسهال): پس از جراحی، عادات گوارشی تغییر می‌کند. ورزش را در محیط‌های نزدیک به سرویس بهداشتی (مثل منزل یا پارک) انجام دهید.
- دلسردی از پیشرفت: ورزش منظم در طول درمان، به بهبود فعالیت‌های روزانه پس از درمان کمک می‌کند.
انواع تمرینات مفید برای سرطان روده
چهار نوع ورزش کلیدی برای بیماران توصیه می‌شود:
۱. تمرینات هوازی:
- شامل: پیاده‌روی، دویدن، دوچرخه‌سواری
- فواید:
- کاهش وزن و خطر عود سرطان
- بهبود هضم و عملکرد گوارشی
- افزایش ظرفیت قلبی-تنفسی
- نکات پیاده‌روی (ایمن‌ترین ورزش):
- از کفش و لباس راحت استفاده کنید.
- با ۵ تا ۷ دقیقه سرعت آهسته شروع کنید، سپس سرعت را افزایش دهید و در پایان ۵ دقیقه آهسته راه بروید.
- توقف ناگهانی ممنوع است (به دلیل فشار به کلیه‌ها و گرفتگی عضلات).
- کمر و گردن صاف، نگاه رو به جلو و پارک‌ها بهترین مکان هستند.
- گوش دادن به موسیقی، پیاده‌روی را جذاب‌تر می‌کند.
۲. تمرینات مقاومتی:
- شامل: تمرین با دمبل یا دستگاه‌های مقاومتی
- فواید:
- افزایش قدرت و تون عضلانی
- تقویت استخوان‌سازی (به‌ویژه در زنان که به دلیل شیمی‌درمانی دچار کاهش دانسیته‌ی استخوانی می‌شوند)
۳. تمرینات تعادلی:
- چرا مهم است؟ شیمی‌درمانی و داروها باعث نوروپاتی و اختلال تعادل می‌شوند و خطر زمین خوردن را افزایش می‌دهند.
- تمرینات پیشنهادی:
- کنار دیوار بایستید، روی پنجه‌ها بلند شوید، ۸ ثانیه بشمارید و روی پاشنه برگردید (۴ تا ۸ بار).
- سه نقطه‌ی فرضی (جلو، پهلو، عقب) را تصور کنید، وزن را روی یک پا بیندازید و پای دیگر را روی نقاط قرار دهید (برای هر پا).
- پشت صندلی بایستید، پای راست را از زانو به عقب خم کنید، سپس با پای چپ تکرار کنید (به‌تدریج بدون کمک صندلی).
- کنار صندلی بایستید، یک پا را از زانو بلند کنید و تعادل را روی پای دیگر حفظ کنید (با هر دو پا).
- در موقعیت‌های روزمره (مثل آشپزی یا ایستادن در صف)، روی یک پا بایستید و پاها را جابه‌جا کنید.
۴. تمرینات کششی:
- کاربرد: برای افزایش تحرک و دامنه‌ی حرکتی ناحیه‌ی جراحی
- نکته: این تمرینات باید توسط فیزیوتراپیست و با توجه به محل جراحی آموزش داده شوند.
هشدار: پیش از شروع هر تمرینی، با پزشک و فیزیوتراپیست مشورت کنید.
نتیجه‌گیری: ورزش، کلید پیشگیری و بهبودی
ورزش نه‌تنها به پیشگیری از سرطان روده کمک می‌کند، بلکه در طول درمان و پس از آن، عوارض را کاهش می‌دهد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود می‌بخشد. با تمرینات منظم و تحت نظارت، می‌توان به بهبودی و استقلال بیشتری دست یافت.
منبع و نویسنده
نویسنده: پریسا علایی، فیزیوتراپیست
این مقاله در مجله دانستنیهای سرطان، سال بیستم، شماره ۳۶ و ۳۷ (بهار و تابستان ۱۳۹۸ / ۲۰۱۹) منتشر شده است.
