مریم ظریف یگانه، کارشناس ارشد تغذیه، در این مقاله به بررسی سندرم دامپینگ، یکی از عوارض شایع جراحی سرطان معده، و ارائه راهکارهای تغذیه‌ای برای مدیریت آن می‌پردازد. چگونه می‌توان علائم را کاهش داد؟
سندرم دامپینگ چیست؟
سندرم دامپینگ یکی از عوارض شایع پس از جراحی سرطان معده (مثل گاسترکتومی توتال یا جزئی) است:
- علت:
- ورود سریع مواد غذایی با غلظت بالا (هایپراسمولار) و مایعات با حجم زیاد از معده به روده‌ی باریک (دئودنوم).
- مشکل در ذخیره‌ی مواد غذایی در معده و تخلیه‌ی زودهنگام آن‌ها.
- مکانیسم:
- در حالت عادی، غذا ۱ تا ۳ ساعت در معده می‌ماند تا هضم شود و به‌آرامی از طریق دریچه‌ی پیلور به دئودنوم منتقل شود.
- پس از جراحی، با برداشتن دریچه‌ی پیلور یا بای‌پس دئودنوم، تخلیه‌ی معده سریع‌تر می‌شود.
- این جراحی بر ترشح هورمون‌ها، آنزیم‌ها و سایر ترشحات گوارشی تأثیر می‌گذارد.
- مایع از بخش عروقی به روده‌ی باریک کشیده می‌شود تا محتوای معده رقیق شود، که منجر به علائم گوارشی و سیستمیک می‌شود.
علائم سندرم دامپینگ
علائم این سندرم در دو فاز ظاهر می‌شوند:
- فاز زودرس (Early Dumping):
- زمان: ۱۰ تا ۳۰ دقیقه پس از غذا خوردن
- علائم:
- احساس پُری شکم و نفخ
- تهوع و استفراغ
- درد و کرامپ شکمی
- اسهال
- سرگیجه
- فاز دیررس (Late Dumping):
- زمان: ۱ تا ۳ ساعت پس از غذا خوردن
- علائم:
- هیپوگلیسمی (قند خون پایین)
- تعریق
- سرگیجه و ضعف
- گُرگرفتگی
- افزایش ضربان قلب
تشخیص سندرم دامپینگ
تشخیص این سندرم معمولاً بر اساس علائم و سابقه‌ی جراحی معده انجام می‌شود:
- روش‌های تشخیصی:
- بررسی علائم در بیمارانی با سابقه‌ی جراحی معده
- آزمایش خون، آندوسکوپی یا تست تخلیه‌ی معده برای رد سایر بیماری‌ها با علائم مشابه
راهکارهای درمانی و تغذیه‌ای برای سندرم دامپینگ
درمان این سندرم عمدتاً با تغییرات رژیم غذایی و در موارد شدید با دارو انجام می‌شود:
- تغییرات رژیم غذایی (درمان اصلی):
- به‌آرامی غذا بخورید و لقمه‌ها را خوب بجوید.
- به جای ۳ وعده‌ی حجیم، ۶ تا ۸ وعده‌ی کم‌حجم در روز مصرف کنید.
- مایعات را ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل یا بعد از غذا بنوشید و از مصرف همزمان با غذا خودداری کنید.
- از قندهای ساده (مثل شکر، آبنبات، نوشابه، آب‌میوه‌های صنعتی، کیک و شیرینی) پرهیز کنید.
- شیرین‌کننده‌های مصنوعی (مثل سوربیتول، مانیتول، مالتیتول، زایلیتول) را محدود کنید (ممکن است باعث اسهال، گاز و نفخ شوند).
- از غذاها و مایعات خیلی گرم یا خیلی سرد خودداری کنید.
- کربوهیدرات‌های پیچیده و غذاهای پُرفیبر مصرف کنید:
- نان (به‌ویژه سبوس‌دار)، برنج، ماکارونی، پاستا
- میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات
- منابع پروتئینی به وعده‌ها اضافه کنید:
- گوشت، تخم‌مرغ، لبنیات، حبوبات، مغز دانه‌ها، کره بادام‌زمینی
- چربی‌های سالم اضافه کنید (تخلیه‌ی معده را کند می‌کند):
- کره، مارگارین، آبگوشت، روغن‌های گیاهی، سس سالاد، آووکادو، مغز دانه‌ها، پنیر خامه‌ای
- غذاهای با فیبر محلول بالا مصرف کنید (به‌عنوان تغلیظ‌کننده):
- سیب، جو، چغندر، کلم بروکسل، هویج، اسفناج، لوبیا
- غذاهای نرم، چرخ‌شده یا پوره‌شده را امتحان کنید (بهتر تحمل می‌شوند).
- اگر شیر علائم را تشدید می‌کند، از شیر بدون لاکتوز یا محصولات لبنی (مثل ماست، دوغ، پنیر) استفاده کنید تا کلسیم و ویتامین D تأمین شود.
- سایر نکات:
- ۳۰ دقیقه پس از غذا دراز بکشید یا استراحت کنید.
- دارودرمانی:
- در موارد متوسط تا شدید، از داروها برای کند کردن تخلیه‌ی معده و حرکت غذا در دستگاه گوارش استفاده می‌شود.
عوارض و اهمیت مشاوره
سندرم دامپینگ می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:
- کاهش وزن
- سوءتغذیه (به دلیل دریافت ناکافی یا سوءجذب)
توصیه: بیماران پس از جراحی معده باید با متخصص تغذیه مشورت کنند تا علائم سندرم دامپینگ کاهش یابد و وضعیت تغذیه و کیفیت زندگی بهبود پیدا کند.
نتیجه‌گیری: مدیریت سندرم دامپینگ با تغذیه‌ی مناسب
سندرم دامپینگ با تغییرات رژیم غذایی و رعایت نکات تغذیه‌ای قابل‌کنترل است. با وعده‌های کم‌حجم، مصرف غذاهای مناسب و مشورت با متخصص تغذیه، می‌توان علائم را کاهش داد و از سوءتغذیه جلوگیری کرد.
منبع و نویسنده
نویسنده: مریم ظریف یگانه، کارشناس ارشد تغذیه
این مقاله در مجله دانستنیهای سرطان، سال بیستم، شماره ۳۶ و ۳۷ (بهار و تابستان ۱۳۹۸ / ۲۰۱۹) منتشر شده است.
