مریم ظریف یگانه، کارشناس ارشد علوم تغذیه، در این مقاله به بررسی خشکی دهان ناشی از پرتودرمانی سر و گردن و ارائه راهکارهای تغذیه‌ای و مراقبتی برای بهبود این عارضه می‌پردازد. چگونه می‌توان خشکی دهان را مدیریت کرد؟
خشکی دهان چیست؟
خشکی دهان (Xerostomia) یکی از عوارض شایع پرتودرمانی در ناحیه‌ی سر و گردن است:
- علت:
- آسیب به غدد بزاقی که جریان بزاق را کاهش می‌دهد.
- غلیظ شدن بزاق به دلیل کاهش ترشح.
- عوارض:
- مشکل در جویدن و بلع غذا
- تغییر طعم غذاها
- افزایش خطر پوسیدگی دندان و عفونت دهان
راهکارهای بهبود خشکی دهان
برای کاهش خشکی دهان و بهبود کیفیت زندگی، نکات زیر را رعایت کنید:
- تحریک ترشح بزاق:
- از غذاها و نوشیدنی‌های کمی ترش استفاده کنید:
- چای با لیموترش، آب‌لیمو روی غذا یا در نوشیدنی‌ها
- میوه‌های ترش: آناناس طبیعی، مرکبات، انار، زغال‌اخته، آلبالو
- هشدار: اگر دهان یا گلو زخم یا حساس است، مصرف این مواد را محدود یا حذف کنید.
- از غذاها و نوشیدنی‌های کمی ترش استفاده کنید:
- انتخاب غذاها:
- غذاهای نرم، پوره‌شده و مرطوب مصرف کنید:
- مخلوط شیر و موز، شیر و بیسکویت، شیر و نان سوخاری
- میوه‌های نرم یا رنده‌شده، آب‌میوه طبیعی
- سیب‌زمینی پخته با پنیر و کره یا روغن
- فرنی، شیربرنج، املت یا تخم‌مرغ پخته رنده‌شده
- سوپ جو، غلات و حبوبات پخته
- پوره گوشت، سیب‌زمینی و سبزیجات پخته
- برای مرطوب‌تر کردن غذا، آب خورشت یا آبگوشت اضافه کنید.
- از غذاهای خشک و زبر (مثل نان خشک، نان تست، بیسکویت خشک) پرهیز کنید.
- در صورت تمایل، این مواد را در شیر یا چای نرم کنید.
- از غذاهای چسبناک (که به دندان و سقف دهان می‌چسبند) خودداری کنید.
- غذاها و مایعات خیلی داغ مصرف نکنید.
- غذاهای نرم، پوره‌شده و مرطوب مصرف کنید:
- مدیریت مایعات:
- همراه غذا مایعات بنوشید تا جویدن و بلع آسان‌تر شود.
- بین وعده‌ها، مایعات پُرپروتئین و پُرانرژی مصرف کنید.
- از مایعات شیرین و غلیظ (مثل آب‌میوه‌های غیرطبیعی، شربت‌ها، سوپ‌های غلیظ) پرهیز کنید (خشکی دهان را تشدید می‌کنند).
- از چای پررنگ، نوشابه، الکل و سیگار خودداری کنید.
- سایر نکات:
- لقمه‌ها را کوچک بردارید و کامل بجوید.
- بین وعده‌ها، قطعات کوچک یخ یا آدامس بدون قند (با طعم نعنا) بمکید.
روش‌های مرطوب نگه داشتن دهان
برای مرطوب نگه داشتن دهان در طول روز، این روش‌ها را امتحان کنید:
- شستشوی مکرر دهان با محلول آب و جوش‌شیرین (¼ قاشق مرباخوری جوش‌شیرین در ۱ لیوان آب جوشیده‌ی ولرم).
- مکیدن قطعات کوچک یخ.
- اسپری کردن آب در دهان.
- آغشتن دهان با کمی روغن مایع بی‌مزه و بی‌بو.
- مصرف آدامس بدون قند با طعم نعنا.
- افزایش مصرف مایعات در طول روز.
- استفاده از بزاق مصنوعی (با نظر دندانپزشک).
- مرطوب نگه داشتن لب‌ها با مرطوب‌کننده‌ها.
پیشگیری از پوسیدگی دندان و عفونت دهان
خشکی دهان خطر پوسیدگی دندان و عفونت را افزایش می‌دهد. برای پیشگیری:
- از غذاها و نوشیدنی‌های شیرین و چسبناک (مثل قند، شکر، آبنبات، شکلات، شربت) پرهیز کنید.
- مواد غذایی بدون قند مصرف کنید.
- پس از هر وعده‌ی اصلی یا میان‌وعده، دهان و دندان را شستشو دهید و تمیز کنید.
- به‌طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید.
- پس از هر وعده، محصولات لبنی یا بادام‌زمینی بدون نمک مصرف کنید (محافظت‌کننده است).
نتیجه‌گیری: مدیریت خشکی دهان با تغذیه و مراقبت
خشکی دهان ناشی از پرتودرمانی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما با انتخاب غذاهای مناسب، مرطوب نگه داشتن دهان و مراقبت از دندان‌ها می‌توان این عارضه را مدیریت کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
منبع و نویسنده
نویسنده: مریم ظریف یگانه، کارشناس ارشد علوم تغذیه
این مقاله در مجله دانستنیهای سرطان، سال بیستم، شماره ۳۶ و ۳۷ (بهار و تابستان ۱۳۹۸ / ۲۰۱۹) منتشر شده است.
