براکی تراپی یا پرتودرمانی داخل حفره ای

مقدمه و تعریف
این نوع درمان (براکی تراپی) پزشکان را قادر می سازد که مواد رادیواکتیو را که واجد خصوصیات پرتوتابی متفاوت هستند در نزدیکی (داخل) بافت سرطانی در درون بدن قرار دهند و در مقایسه با پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy) با استفاده از پرتوتابی خارجی میزان پرتودهی به بافت های سالم بسیار کاهش یافته و در عین حال توانایی تابش میزان اشعه بیشتری به بافت بدخیم فراهم می شود.


موارد بالینی کاربرد براکی تراپی
این نوع درمان در بسیاری از تومورهای بدخیم کاربرد دارد که می تواند شامل تومورهایی باشند که دسترسی به آنها از طریق مجاری خارجی بدن (مثلا مری، حفره رحم، گردن رحم، راست روده، واژن، ریه و…) امکان پذیر می شود. در دیگر موارد از روش کاشت اپل کیاتور هدایت کننده مواد رادیواکتیو یا کاشت مستقیم رادیواکتیو با قدرت پا یین و نیم عمر کوتاه مدنظر قرار می گیرد. مانند: سارکوم های بافت نرم، سرطان پوست، لوزالمعده، تومورهای چشم (ملاتوم) و مغز استفاده می شود.


روش های کاربرد
1- در مهمترین روش ابتدا کاشت یا قراردادن اپلیکاتور (هدایت کننده) چشمه رادیوا کتیو در محل تومور یا نزدیک محلی که مقرر است درمان پرتو درمانی انجام شود، استفاده می شود. ا ز ا ین روش محل عبور چشمه رادیواکتیو و محل های توقف و زمانهای توقف و حرکت براساس طراحی درمان و تجویز پزشک مشخص خواهد شد و ا پلیکاتور به دستگاه هدایت کننده چشمه متصل شده و پس از عبور چشمه از منزلگاه های لازم، چشمه دوباره سمت مخزن حفاظت شده دستگاه بازگردانده می شود.
2- روش دیگر قراردادن چشمه هایی با قدرت تشعشع کم و عمق نفوذ محدود و نیم عمر کم است و این روش چشمه هایی مانند پالادیوم و یا ید (l125) در محل به طور دائمی کاشته می شوند و پس از طی دوره ای، قدرت تشعشع موثر آنها از بین خواهد رفت. در واقع پس از اتمام اثرات مفید پرتوتابی چشمه مورد نظر فاقد تشعشع قابل ملاحظه خواهد بود.
3- روشهای کاربرد براکی تراپی براساس میزان تشعشع در واحد زمان به انواع دوز بالا (HDR)، دوز کم (LDR) یا دوز تکانه ای (PDR) (pulse dose) تقسیم می شوند که هر یک مزایا و معایب خود را دارند.


مواد رادیو اکتیو
موادی که بیشتر از همه در این روش درمانی مورد استفاده قرار می گیرند شامل (سزیم، کبالت، ایریدیوم، پالادیوم، طلا و ید و…) می باشند، مدت زمان که نیمی از یک ماه رادیواکتیو فاسد (واپاشی) می شود نیمه عمر ماده نامیده می شود که در مورد مواد مختلف متفاوت است و این مبنا زمان درمان در شرایط مختلف با استفاده از طراحی درمان (شبیه سازی نرم افزاری) تعیین می شود.

مراحل انجام کار
این نحوه درمان می تواند به صورت سرپایی انجام شده یا در برخی موارد نیاز به بستری و انجام بیهوشی می باشد، ابتدا باید محلی که نیاز به انجام چنین درمانی دارد و همچنین روش مورد نظر توسط پزشک معالج با استفاده از معاینات و آزمایشات و بخصوص تصویربردار های مورد نیاز مشخص شود، سپس باید وضعیت سلامتی بیمار توسط و پزشکان ذیصلاح بررسی شود. انجام کاشت اپلیکاتور تو خالی (هدایت کننده چشمه) موقت یا در موارد دائمی ماده رادیواکتیو معمولا در اطاق عمل انجام می شود، معمولا از روش های تشخیص مثل سی تی اسکن و یا سونوگرافی برای حصول اطمینان از استقرار صحیح آنها استفاده می شود،
اکثر مواقع از تصویربرداری برای شبیه سازی اولیه (طراحی درمان) استفاده شده و پس از مشخص شدن، محل عبور جشمه رادیواکتیور از طریق اپلیکاتورها و میزان توقف آن در منزلگاه های مختلف به تایید پزشک معالج و مسئول فیزیک پزشکی رسیده و سپس کاربر، مخزن چشمه رادیواکتیور را به لوله های هدایت کننده چشمه (اپلیکاتورها) متصل و پس از رعایت نکات ایمنی (حفاظت اشعه) دستور اجرایی برنامه مورد نظر درمانی به دستگاه داده می شود و پس از اتمام کار و برگشت چشمه ها به مخزن نگهدارنده اپلیکاتورها از بدن بیمار خارج شده و یک جلسه درمان به اتمام می رسد.


خلاصه
انجام این نوع درمان به طور کلی به صورت درمان مکمل با پرتو درمانی خارجی یا به صورت تنها درمان منفرد امکان درمان بافت های بدخیم را با مقادیر توجه اشعه بدون آسیب به بافت های سالم فراهم می کند، لذا ضمن وجود اثرات درمانی مناسب کمترین عوارض را خواهد داشت.

 

نویسندگان:
دکتر رضا خدابخشی (بورد تخصصی رادیوتراپی انکولوژی – فلوشیب انکولوژی سالمندان از فرانسه، بیمارستان فیاض بخش تهران – بیمارستان بوعلی تهران)
دکتر فریدنژاد دادگر (عضو هیئت علمی بیمارستان بوعلی بورد تخصص رادیوتراپی – انکولوژی)