رایج ترین و معروف ترین تعریف «خبر بد» را رابرت باکمن بیان می کند: «هر خبری که به طور ناخوشایند و جدی نگرش فرد نسبت به خود و آینده اش را متأثر کند». دامنۀ خبر بد بسته به ظرفیت فکری افراد، ممکن است از “اطلاع یافتن از بیماری یکی از اقوام” تا مطلع شدن از ابتلا به “یک بیماری بدخیم با پیش آگهی ناخوشایند” باشد.
مطالعات نشان داده نگرش پزشک حین مصاحبه، مهم تر از اطلاعات او بوده است. چگونگی افشای خبر بد، روی فهمیدن اطلاعات، رضایت از خدمات درمانی، میزان امیدواری و سازگاری روانی اثر دارد. بیمارانی که در حین مصاحبه به خوبی اطلاعات را دریافت نکرده و یا ارائه اطلاعات به آنها به خوبی مدیریت نشده، دو برابر بیشتر به اضطراب و افسردگی مبتلا شده اند. درست بیان نکردن خبر بد، بیان اطلاعات کمتر از مقدار لازم و ارائه اطلاعات فراوان و نامربوط، موجب اضطراب و آسیب دیدن بیمار، عدم تلاش مناسب برای انجام فرآیند درمان، درگیری و عدم اعتماد بیمار و خانواده، عدم طی کردن مناسب دوره سوگ یا داشتن سوگ نامناسب و حتی تمایل آنها به پیگیرد قانونی می شود.
در کشور ما هنگام رساندن خبر بد به اشخاص یا اطلاع دادن بیماری درمان نشدنی بیمار، رسم بر این است که این خبر را با واسطه به او می رسانند یا این که از گفتن این خبر خودداری کرده و اطرافیان بیمار را مطلع می کنند. شاید از برخی لحاظ چنین رسمی مفید باشد اما یافته های پژوهشی امروز تصریح می کنند که خبر بد باید توسط افرادی که مهارت بیان آن را دارند، به کسی که خبر در رابطه با اوست داده و از بی اطلاع گذاشتن او خودداری شود.
باید به خاطر داشت که در فرهنگ غربی استفاده از قوانین اخلاقی در رابطه با خود بیمار می باشد در حالیکه در جوامع شرقی خانواده به طور کلی یک واحد محسوب می شود و از فرد اهمیت بیشتری دارد. در این فرهنگ اغلب اولین کسی که از تشخیص بیماری خبردار می شود سرپرست خانواده است، نه خود بیمار. لذا، حین بومی سازی پروتکل های مختلف باید نکات مربوط به تفاوت های فرهنگی را در نظر گرفت.
به علاوه، تمایلات بیمار در مورد اطلاع از خبر بد در فرهنگ های مختلف متفاوت است. به طور مثال تنها 30% از بیماران شرقی مایل به خبردار شدن از طول عمر باقیمانده خود هستند، این در حالیست که بالغ بر 60% بیماران غربی تمایل به دریافت اطلاعات در این زمینه دارند. در تحقیق دیگری نشان داده شده 78% از بیماران ژاپنی تمایل به حضور همراه حین دریافت خبر بد دارند در حالیکه 81% بیماران آمریکائی تمایل دارند در حین دریافت خبر بد تنها باشند.
گروهی از محققان مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، پژوهشی را به صورت مرور مقالات منتشر شده در مجلات و اینترنت با استفاده از کلیدواژه های خبر بد، سرطان، حقیقت گویی و مهارت های ارتباطی، در سایت های PMC، ISI، GOOGLE، IRANMEDEX و کتابخانه الکترونیک دانشگاه علوم پزشکی تهران اجرا کرده اند. بر اساس نتایج این پژوهش، گفتن خبر بد به خود بیمار، رویه ای معمول است. دراین مورد بین بیماران و پزشکان اختلاف نظر وجود دارد. بسیاری از پزشکان تمایلی به گفتن خبر بد ندارند که این موضوع در اکثر موارد برخلاف میل بیماران است.
اختلافات فرهنگی در دیدگاه پزشکان در انتقال اخبار بد مؤثر است. مثلاً در کشورهای اروپای شمالی و ایالات متحده رویه معمول اکثر پزشکان این است که تشخیص را به بیمار بگویند، اما در کشورهای اروپای جنوبی و شرقی یا بسیاری از کشورهای آسیایی ممکن است چنین اطلاعاتی به بیماران داده نشود. در جامعه ایرانی هم پزشکان ترجیح می دهند اطلاعات مربوط به بیماران را به جای خود بیمار به خانواده او بگویند. همین اختلافات فرهنگی در دیدگاه مردم نیز تأثیر می گذارد. مثلاً اکثر مردم در کشورهای غربی موافق گفتن اخبار بد توسط پزشکان به بیماران هستند، ولی در کشورهای دیگر همیشه دیدگاه مردم این نیست.
این تفاوت ها در میان تمایلات خانواده های شرقی و غربی نیز دیده می شود. در تحقیقی که بر روی بیماران چینی انجام شده نشان داده شد که با وجود اینکه 90% از بیماران چینی تمایل به شنیدن حقیقت دارند، تنها 70% خانواده های این بیماران اعتقاد دارند بیمار باید از تشخیص بیماری خود خبردار باشد. در صورتیکه پزشک ایرانی با توجه به منابع غربی موجود اصرار به بیان حقیقت به بیمار بر خلاف درخواست خانواده داشته باشد، اعتماد بیمار به خانواده خدشه دار می شود.
بعلاوه باید توجه داشت که اطرافیان بیمار شناخت بسیار خوبی از بیمار و عکس العمل های وی دارند و لازم است که در صورت مخالفت آنها با اختصاص دادن زمان مناسب دلائل خانواده بیمار را شنیده و در صورت امکان سعی در رفع آنها نمائیم.
نتایج به دست آمده از یک مطالعه مروری نشان می دهد امروزه رویه غالب در اکثر کشورها، آشکار کردن تشخیص بیماری های سخت درمان یا غیرقابل درمان است. محققان در نتیجه گیری مطالعه خود دریافتند با لحاظ کردن شرایط و کسب مهارت های لازم برای انتقال این اطلاعات، انتقال خبر بد به بیمار از آثار منفی و ایجاد استرس مبرا می شود. از جمله مزایای این کار، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• حفظ و تقویت اعتماد بین پزشک و بیمار
• جلوگیری از ضرر رسیدن به بیمار
• افزایش رضایت بیماران
• کاهش اقدامات قانونی علیه پزشکان
میزان و محتوای اطلاعاتی که پزشک باید ارائه دهد، بر اساس شرایط هر بیمار متفاوت است اما نکته مهم این است که دادن خبر بد، مهارت های ارتباطی خاصی نیاز دارد که کادر پزشکی باید آنها را بیاموزد.
در نهایت می توان با در نظر گرفتن چند راهکار تأثیر تفاوت های فرهنگی را در دادن خبر بد کم رنگ کرد:
• در ابتدای پذیرش بیمار، از وی در رابطه با فرد ارجح که مسئول گرفتن اخبار است سؤال شود.
• از بیمار در رابطه با ترجیح وی برای میزان اطلاعات دریافتی و انواع آن سؤال شود (طول عمر باقی مانده، جواب آزمایش ها و…).
• سعی کنید بفهمید فرد تصمیم گیرنده در خانواده چه کسی است.
نهایتاً، مهمتر از ارائه خبر بد، چگونگی ارائه این خبر است. متأسفانه پزشکان ایرانی ای که با تقلید از اصل اخلاقی ارائه خبر، بدون توجه به تفاوتهای فرهنگی و فردی بیماران، صرفاً اجرا کننده قوانین جامعه پزشکی غیر ایرانی هستند، تبعات غیر قابل جبرانی در بیمار و خانواده اش ایجاد می کنند.
بهاره عباسیان کارشناس ارشد مشاوره
ریحانه مکتوفی کارشناس ارشد روانشناسی سلامت
ریحانه مکتوفی کارشناس ارشد روانشناسی سلامت
منابع:
• آقا حسيني، شيماسادات. عبداله زاده، فرحناز . اسودي كرماني، ايرج و رحماني، آزاده (1388). رابطه ي آگاهي از تشخيص سرطان با اميد در بيماران مبتلا به سرطان. مجله ايراني اخلاق و تاريخ پزشكي، سال سوم، شماره 5.
• ثناگو، اکرم. تجربيات پرستاران از رساندن خبر بد به بيماران و همراهان. فصلنامه اخلاق پزشكي، سال هفتم، شماره 24.
• زاهدي، فرزانه و لاريجاني، باقر .گفتن حقيقت به بيمار در فرهنگ هاي مختلف و بيان ديدگاه هاي اسلام. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری
• حاجی سعید، سرور(1392). خبر بد را بگوئیم، یا پنهان کنیم؟ http://tebyan.net/newindex.aspx?pid=261482
• Jiang Y, Liu C, Li JY, et al. Different attitudes of Chinese patients and their families toward truth telling of different stages of cancer. Psycho-Oncology. 2007;16:928-936.
• Breaking bad news: Comparison of perspectives of Middle Eastern cancer patients and their relatives. J. M. Zekri. Gulf J Oncolog. 2011 Jul;(10):60-4. Review.
• Lie, D. (2011). Breaking Bad News to Asian Patients. medscape.com
• Pathways Physician & Health Professional Bulletin – Issue 23