رشد بي رويه و غير قابل کنترل تعدادي از سلول ها، سرطان ناميده مي شود. بدن ما از اجزاي کوچکي به نام سلول تشکيل شده که با چشم غير مسلح ديده نمي شود. سلول ها بلوک هاي ساختماني بدن هستند و گروهي از سلول ها ، بافت ها و ارگان هاي بدن را تشکيل مي دهند. سلول هايي که در بافت هاي مختلف مانند مغز، کبد، کليه و ريه هستند، هرکدام يک عملکرد واحد دارند. سلول ها به طور نرمال، با دوتا شدن به طريقه منظم و کنترل شده توليد مثل مي کنند و منجر به رشد و ترميم بافت هاي بدن مي شوند.
بعضي اوقات ترميم سلول ها، بدون کنترل و به صورت غير عادي انجام مي شود. رشد غير عادي و بيش از حد سلول هاي بافت، تومور ناميده مي شود که مي تواند خوش خيم يا بد خيم باشد .
تومورهاي خوش خيم معمولا محدود به قسمت کوچکي از بدن هستند و اغلب به آهستگي رشد مي کنند. اين تومورها بسته به اندازه و محلشان ، مشکلاتي را به وجود مي آورند که با برداشتن تومور از طريق جراحي ، معمولا بيمار مشکل ديگري نخواهد داشت .
سرطان يا تومورهاي بدخيم نيز دريک فضاي محدود شروع مي شوند، اما مي توانند به بافت ها و ارگان هاي مجاور گسترش يابند. سلول هاي سرطاني ممکن است با جريان خون به مناطق دورتري از بدن منتقل شوند که به آن متاستاز مي گويند. سلول هاي سرطاني با سيستم لنفاتيک منتقل مي شوند. سيستم لنفاتيک به طور نرمال براي از بين بردن عفونت در بدن کار مي کند. اين سيستم از يک سري غدد و رگ هايي که سر تا سر بدن متصل هستند تشکيل شده است. سرطان کلمه اي است که براي توصيف تعدادي از بيماري هاي مختلف که علل و روش درمان متفاوت دارند، به کار برده مي شود. ولی آنچه که مهم است همه سرطان ها بايد تحت درمان قرار گيرند.
تاريخچه سرطان در ايران :
ثبت مــوارد ابتلا به سرطان در ايران داراي سابقـه نسبتـا طولاني است که بیشتر به صورت منطقه اي و مقطعي انجام مي گرفته است و براي اولين بار در سال 1346 توسط ايستگاه تحقيقاتي بابل ثبت موارد سرطاني در استان مازندران اجرا شد و سپس در سال هاي بعد در استان هاي گيلان ، آذربايجان شرقي و خراسان بسط پيدا کرد و فعاليت اين مرکز تا سال 1358 ادامه يافت .
در سال 1363 با ضرورت ثبت سرطان در سراسر کشور و با همت و حمايت مسئولين وقت قانون((ثبت گزارش اجباري بيماري هاي سرطاني)) به تصويب مجلس شوراي اسلامي وقت رسيد. بر اساس اين قانون کليه موسسات درماني، آزمايشگاه هاي آسيب شناسي و تشخيص طبي اعم از دولتي و غيردولتي مکلف شدند هر بافت و نمونه اي را که تحت هر عنوان (تشخيص، درمان و تجسس) از بدن انسان زنده نمونه برداري مي شود مورد آزمايش قرار دهند و چنانچه به موارد سرطاني يا مشکوک به سرطان برخورد کردند، نتيجه آزمايش و اطلاعات مورد لزوم را به طور محرمانه به سازمان مبارزه با سرطان ارسال کنند.
درسال1365 با اجراي قانون مذکور بيش از 25 هزار برگ گزارش پاتولوژي موارد ثبت سرطان از همه مراکز آسيب شناسي اعم از دولتي و غير دولتي جمع آوري شد که بعد از حذف موارد تکراري بيش از 20238 مورد ابتلا به سرطان به ثبت رسيد.اين اقدام يک موفقيت قابل ملاحظه در زمينه ثبت سرطان محسوب مي شود..
در سال 1368 سازمان مبارزه با سرطان در اداره کل پيشگيري از بيماري هاي غير واگير ادغام شد و شبکه هاي بهداشتي – درماني کشور به عنوان بازوي اجرايي برنامه، جايگزين واحدهاي سازمان ثبت سرطان شدند و بدین ترتیب امکان دسترسي به اطلاعات سرطان در کل کشور فراهم شد . در سال 1371 طرح کشوري ثبت موارد سرطان تدوين شد و در سال 1374 با توزيع فرم هاي مربوطه به مورد اجرا گذاشته شد .
در سال هاي 1375 تا 1378 اطلاعات از سرتاسر کشور جمع آوري شد. در سال 1378 بر اساس دستور مقام محترم وزارت در دستور العمل اجرايي بازبینی صورت پذيرفت و تسهيلات لازم براي رفع مشکلات موجود، فراهم شد، اميد است که با اجراي برنامه و بستر کنوني نمونه های سرطاني از کل کشور جمع آوري و به روزرساني واقعي اطلاعات سرطان در ايران و استان هاي مختلف آن به طور مستمر انجام شود.
بديهي است که اين طرح در واقع بخشي از طرح جامع کنترل سرطان کشور است. اما استادان فن در دنيا متفق القول هستند که نظام ثبت سرطان ساختاري ترين بخش مبحث سرطان است.
بيان مسئله:
سرطان واژه اي است که به بيش از صد نوع بيماري اطلاق مي شود. اين بيماري ها بر حسب گروه هاي سني، جنسي، قومی، اقلیمی و …داراي تفاوت هاي بسيار هستند. مجموعه اختلافات ياد شده موجب تفاوت در وضعيت اپيدميولوژيک سرطان ها نيز مي شود و بدين ترتيب اين اختلافات کنترل و پيشگيري اين بيماري را دچار پيچيدگي مي سازد. بدون شک دست يابي به هدف بزرگ کنترل سرطان در کشور بدون توجه به اين اختصاصا ت ممکن نخواهد بود و براي دستيابي به چنين شاخص هایی وجود نظام ثبت سرطان ضروري است. نظام ثبت سرطان مديريت علمي کنترل سرطان را ميسر ساخته و اطلاعات مربوط به چگونگي بروز سرطان در شرايط مختلف سني، جنسي، جغرافيايي، قومي و … را فراهم مي کند .
البته نظام جمع آوري، ثبت تجزيه و تحليل و گزارش موارد سرطان (( cancer Registration))يک نظام منسجم است که تنها زماني مي تواند موثر واقع شود که به طور مستمر چگونگي بروز سرطان رادر کشور گزارش کند. از سوي ديگر پيش فرض هايي که از اين طريق حاصل مي شود، خود راهنماي تحقيقات صحيح و عميق در خصوص علت يابي سرطان ها است. بعلاوه با وجود نظام مستمر ثبت سرطان، ارزيابي و بررسي چگونگي تاثير مداخلات طبيعي و برنامه ريزي شده امکان پذير خواهد شد.
آنچه امروزه سرطان ها را به عنوان يک مشکل بهداشتي در سطوح جهان مطرح مي داند و مبارزه با آنها را جزو اولويت هاي بهداشتي در جهان مطرح مي کند ، رشد صعودي تعداد مبتلايان به اين بيماري است .
مهمترين عللي که سبب اين افزايش مي شوند تغييري است که در الگوي تمام بيمـاري ها در جهان به وجود آمده است. به اين صورت که امروزه بيماري هاي عفـوني مـانند آبله عمدتا کنترل شده يا مثل وبا، سرخک و … تا حدود زيادي کنترل شده و از ميزان مرگ و مير ناشي از آنها کاسته شده است. ولي متقابلا بيماري هاي غير واگيردار مزمن مثل بيماري هاي قلب و عروق و سرطان ها خود را در جدول شيوع بيماري ها به رتبه هاي بالاتر رسانده اند.
از عـوامل ديگر، می توان به افزايش متوسط عمر انسان هااشاره کرد. عليرغم اينکه سرطان هـا انـواع مختلفي دارند و هرکدام از اين انواع درگروه سني خاصي ديده مي شوند، ولي بسیاری از آنها در سنين بالا شيوع بيشتري دارند .
عامل ديگر، افزايش برخورد با موارد سرطان زاي محيطي، در مقايسه با گذشته است.
با اين همه با پیشرفت هایی که به ويژه در سال هاي اخير توسط محققان و متخصصان حاصل شده ، اميد آن مي رود تا به زودي شاهد درمان هاي قطعي در انواع سرطان هاي شايع در جهان يا با اميدي بيشتر شاهد ريشه کن شدن آن ها باشيم.
پیمان جنوبی . روزنامه نگار
—————————
دانستنیهای سرطان – سال بیستم، شماره 36 و 37
بهار و تابستان 1398
Understanding Cancer – Vol 20 – No. 36,37 – 2019