ابتلا به سرطانِ معده، عادتهای خوردن و آشامیدنتان را در هر مرحله از بیماری یا درمان باشید، تحت الشعاعِ خود قرار خواهد داد. به همین منظور شما باید با متخصصِ تغذیه، قبل، در حین و بعد از درمان مشورت کنید.
اگر تمام یا همه معده شما برداشته شده است، باید مقدارِ غذایی که در هر وعده می خورید را به دقت تنظیم کنید. ممکن است برای مدتی طولانی مجبور شوید وعده هایی سبک و در فواصل زمانی کم (هر دوساعت) بخورید. اغلب مردم خودشان متوجه می شوند چه غذاهایی گوارششان را به هم می ریزند.
این غذاها ممکن است برای افرادِ مختلف به کلی متفاوت باشند و البته تنها راهِ یافتنِ این خوردنیهای مشکل ساز، آزمون و خطاست.
سعی کنید از خوردنی هایی که با آ نها مشکل دارید یادداشت بردارید. دفتری تهیه کنید و در هر صفحه خطی از بالا به پایین رسم کنید. سمتِ راست هر صفحه غذایی که می خورید و زمانِ آن را بنویسید. درطرفِ دیگر هم علائمی که دارید و زمانِ آ نها را بنویسید. بعد از مدتی قادر خواهید بود مشخص کنید که هر خوردنی چه علائمی برایتان به بار می آورد.
پس از جراحیِ معده ممکن است دچارِ مشکلاتی شوید از قبیل:
1. احساسِ پُری
2. سندرومِ دامپینگ
3. اسهال
4. استفراغِ صبحگاهی
5. سوءهاضمه و نفخ
احساسِ پُری
در ابتدا باید بدانید مقدارِ کمی از هر غذایی ممکن است برایتان احساسی از پُریِ ناراحت کننده به همراه داشته باشد. اگر قسمتی از معده شما را برداشته اند، معده مانندِ قبل جا باز نخواهد کرد و اگر تمام معده را برداشته باشند، روده کوچک در طولِ زمان جا باز می کند و مقداری از وظیفه معده را به دوش خواهد کشید. اوایل مجبور خواهید بود مقادیرِ کمی غذا بخورید و کم کم مقدار و فواصلِ وعده ها را افزایش دهید. به تدریج متوجه خواهید شد که باید تقریباً هر ساعت مواد مغذیِ کافی بخورید. توجه کنید خوراکیهای پر فیبر ممکن است حسِ پُری تان را تشدید کند.
بعد از جراحی، غذاها را با مقادیرِ کم شروع به خوردن کنید و سپس، کم کم می توانید از هر کدام بیشتر بخورید. بهتر است هر وعدۀ غذاییتان، تنها یک خوردنیِ پر فیبر داشته باشد. نوشابه های گازدار هم احساسِ پر یتان را بیشتر می کند. شاید به کلی بهتر باشد همراهِ غذایتان نوشیدنی ننوشید. چون مایعات، احساس پُری را افزایش می دهند.
سندروم دامپینگ
سندروم دامپینگ، مشکلی است که درست بعد از جراحیِ معده بروز می کند و دلیلش حرکت سریع و مستقیمِ غذا به روده کوچک است. سندرومِ دامپینگ، ممکن است بلافاصله بعد از خوردن یا مدتی بعد بروز کند. از آنجا که غذا از مایعِ درونِ روده غلیظتر است، روده شروع می کند به جذبِ آب تا غذا را رقیق کند. همین امر موجب پایین آمدنِ ناگهانیِ فشار خون،
ضعف، سرگیجه و یا حتی لرزش خواهد شد.
نوعِ دیگرِ سندرومِ دامپینگ، مدتی بعد از خوردن بروز می کند که دلیلش افزایشِ ناگهانیِ قندِ خون است. جذبِ شکرِ غذا، موجب واکنش ناگهانیِ بدن با تولید هورمونِ انسولین می شود. این ترشحِ ناگهانیِ انسولین قند خون را کاهش میدهد.
اقداماتِ زیر برای کاهشِ اثراتِ سندروم دامپینگ مؤثر خواهند بود:
• آرام غذا خوردن
• خوردن غذاهایی که شکر کمتری دارند
• خوردنِ فیبر به اندازه ای که در کنترلتان است
• جایگزین کردنِ چربی به جای غذاهای شیرین
• خوردنِ منظمِ وعده های کوچک (حتی الامکان)
• نخوردنِ سوپ و غذاهای مایع ممکن است کاهش میزانِ مایعات برایتان مفید باشد. اگر دچارِ سندرومِ دامپینگِ دیررس هستید، خوردنِ آ بنباتِ شیرین در فواصلِ وعده های غذایی، به دلیل بالا بردن قند خون، بسیار مفید خواهد بود.
اسهال
اسهال بعد هر جراحیِ معده، بسیار رایج است و دلیلش هم قطع شدنِ عصب واگ حین جراحی برای برداشتنِ تومور یا غدد لنفاوی است. عصبِ واگ حرکتِ دودیِ سیستمِ گوارشی و ترشحِ شیرۀ معده را کنترل می کند. قطع این عصب برای بعضی افراد، بروز ناگهانیِ اسهال را در پی خواهد داشت. ممکن است بارها در روز، و چند روز در هفته، مدفوعتان آبکی باشد. درمانش مشکل است، اما مصرفِ ناشتای قر صهای ضد اسهال (تحت نظر پزشک) اغلب مؤثر است.
استفراغِ صبحگاهی
بعد از برداشتنِ قسمتی از معده، استفراغِ صبحگاهی امری شایع است. صفرا و شیرۀ معده که شبانه در اثنی عشر (دوازدهه) ترشح می شوند به باقی مانده معده برمی گردند. این اتفاق موجب احساسِ پُری و حالت تهوع می شود . بالا آوردنِ مایعِ اضافی ناراحتی را تسکین می دهد. مصرفِ ناشتای قرصهای معده (مانند آلومینیوم ام.جی) تهوعِ صبحگاهی را کاهش می دهد. ضمناً داروهایی که موجب تخلیۀ سریعِ معده می شوند مانند (دومپریدون یا متوکلوپرامید) مؤثرند. باید توجه داشت که دارو تنها عوارضِ سندروم را کاهش می دهد ولی آ نها را به کلی درمان نمی کند. اگر عوارضتان شدید است با جراحتان مشورت کنید. در مواردِ نادری یک جراحیِ بازسازی، استفراغ صفراوی را بهتر می کند.
سوء هاضمه و نفخ
نفخ و درد از مشکلاتِ بعد جراحی هستند که ممکن است به صورتِ دوره ای درگیرش شوید. عرقِ نعنا نفخ را برطرف کرده، درد را کاهش می دهد. شربتِ نعنایی که از داروخانه گرفته اید را در آب رقیق کنید و آرام بنوشید.
نوشیدنی های گازدار، الکل، غذاهای خیلی تند و مرکبات موجبِ سؤهاضمه می شوند.
دریافتِ مواد مغذی در رژیمِ غذایی
بعد از جراحی معده شما ممکن است به دلیل مشکلاتِ فیزیکی، در خوردنِ غذاهای مناسب مشکل داشته باشید. در دوره ای به سختی می توانید وزنِ خود را یکسان نگه دارید. اگر کاهش وزنتان ادامه داشت، مشاور ه با یک متخصص تغذیه بسیار سودمند است. متخصص تغذیه به شما کمک خواهد کرد وزنتان را افزایش دهید و کالریِ مناسب را دریافت کنید بی آنکه مشکلِ گوارشی داشته باشید. بعد از جراحی معده، باید کلسیم، ویتامین D و آهن بیشتری دریافت کنید. اگر تمام معده تان را برداشته اند، تنها از طریقِ تزریق می توانید ویتامین B12 را جذب کنید. این ویتامین برای تولیدِ گلبولهای قرمز و عملکرد صحیح سیستم عصبی لازم است. اگر قسمتی از معده تان برداشته شده، پزشکتان باید مرتب میزان گلبولهای قرمز و مقدارِ آهن و ویتامین B12 را در خونتان را چک کند. می توانید آهن، ویتامین D و کلسیم مورد نیازتان را از طریق خوردنِ مواد غذاییِ خاصی تأمین کنید. اگر قسمتی یا تمام معده تان برداشته شده با مصرفِ بیشترِ غذاهای حاوی کلسیم، آهن، و ویتامین D، مقدار این مواد را در بدن تان افزایش دهید. کلسیم در شیر، پنیر، نان و نیز کلم، کلم
بروکلی، تخم مرغ، و ماهی های چرب مانند ساردین یافت می شود. ویتامین D از افزودن یهای کرۀ گیاهی است و در کره، تخم مرغ، ماهی های چرب مثل ساردین، شاه ماهی و سالمون وجود دارد.
از غذاهایِ حاوی آهن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• گوشت قرمز
• جگر
• ماهی
• سویا
• نان سبوس دار
• زردۀ تخم مرغ
• سبزیجاتِ دارای برگِ پهن
• میوه های خشک
آهن موجود در گوشت قرمز، به راحتی جذب می شود. اگر گیاهخوار هستید، شاید لازم باشد قرص آهن بخورید. ویتامین C به جذبِ آهنِ غذا کمک می کند. بنابراین، مصرف پرتقال، آب پرتقال تازه یا قرص ویتامین C همراه با غذاهای غنی از آهن توصیه می شود.
سبزیجات پهن برگ و تیره و جگر، اسید فولیک هم دارند که ماده ای دیگر برای حفظ سلامت گلبو لهای قرمز است. اگر جراحیِ معده کرده اید، شاید لازم باشد اسید فولیک اضافه دریافت کنید.
مکمل های غذایی
حتی اگر رژیم غذایی خیلی سالمی دارید، ممکن است به مصرف مکمل احتیاج داشته باشید، چرا که بافت معده ایِ کافی برای جذب مناسب بعضی مواد غذایی را ندارید. نوعی مولتی ویتامین که حاوی تمام ویتامینها و مواد معدنی است را انتخاب کنید.
بعضی ها باید دو یا سه وعده غذای مایع مکمل برای دریافت کالریِ کافی بنوشند. برای دریافت مکملهای غذایی، از پزشکتان کمک بخواهید.
توصیه هایی برای تغذیه بهتر
حالتی را بیابید که برای خوردن و هضم غذایتان از همه راحتتر است. خواهید دید نشستن کامل یا لم دادن به بلعیدن غذا کمک می کند. برای بعضی افراد، راه رفتن بهترین حالت است. بعضی افراد بیشترین مشکل را در خوردن صبحانه دارند. جو پَرَک را یک شب تا صبح در شیر پرچربی بخوابانید تا نرم و خوش خورا کتر شود. می توانید به این مخلوط، میوۀ خشک و دانه های روغنی را، به منظور افزایش کالری و مواد مغذی، بیفزایید. 85 گرم جو دوسر، حدود 500 کالری دارد که شروع خوبی برای فعالیت روزانه است. دقت کنید که صبحانه تان را به آرامی بخورید. اگر دچار نفخ، درد، و اسهال باشید، بعید نیست که به لبنیات حساس شده باشید. در این صورت، برای مدتی لبنیات را از رژیمتان حذف کنید. می توانید از مکم لهای غذایی مانند Ensure برای جبران کالری، استفاده کنید.
بعضی بیماران بعد از جراحی دچار سندروم دامپینگ می شوند. بدون معده، راهی برای تنظیم میزان غذا و مایعاتی که وارد روده می شوند، وجود ندارد. در چنین شرایطی، غذا بعد از بلعیدن به سرعت واردِ معده می شود که از عوارض آن درد و انقباض است. ممکن است مواد قندی و نشاسته ای در روده، مانند اسفنج عمل کنند و آبِ بدن را به سرعت به درون روده جذب کنند. این حالت عوارضِ زیادی مثلِ اسهال، کاهشِ قند خون، احساسِ ضعف و سرگیجه به همراه دارد. حدودِ % 75 بیمارانی که قسمتی یا همۀ معده شان برداشته شده، دچار سندروم دامپینگ می شوند. نشانه های سندروم دامپینگ معمولاً بعد از عمل بروز پیدا می کند و اغلب با گذر زمان تسکین می یابد.
سندروم دامپینگ دو نوع است: زودرس و دیررس
دامپینگِ زودرس
• 15 تا 30 دقیقه بعدِ غذا خوردن اتفاق می افتد.
• علت آن، ورودِ سریع غذا به روده کوچک است.
• حالت تهوع، استفراغ، انقباض، دردِ شکمی، اسهال و احساسِ پُری بعد از مصرفِ اندکی غذا، از نشانه های این نوع دامپینگ هستند. ضعف، گُرگرفتگی، سرگیجه و تعریق نیز از دیگر عوارض این سندروم است.
دامپینگِ دیررس
• 90 دقیقه تا سه ساعت بعدِ خوردنِ غذا اتفاق می افتد
• علت بروزِ آن، افزایشِ شدیدِ قند خون و سپس کاهش شدیدِ آن است.
• از عوارضِ این نوع سندروم، تعریق، تپشِ قلب، ضعف، احساسِ خستگی یا آشفتگیِ ذهنی است.
رهنمودهایی کلی برای پیشگیری از سندروم دامپینگ
• خوردن شش تا هشت وعدۀ غذاییِ کوچک در روز و پرهیز از خوردن غذای زیاد در یک وعده غذایی. به مرور زمان می توانید مقدار غذای بیشتری را تحمل کنید. فراموش نکنید که در ابتدا مقدار کمی غذا در هر وعده مصرف کنید.
• در هر وعدۀ غذاییتان کمی پروتئین، مثل گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم مرغ، شیر، پنیر، ماست، آجیل، پروتئین گیاهی و کره بادام زمینی بگنجانید.
• همرا با غذا مایعات ننوشید. 30 تا 60 دقیقه قبل و بعد از غذا بنوشید.
• از مصرف غذاهای حاویِ قند زیاد، مثل آب گازدار، آبمیوه، کیک، کلوچه، آبنبات، پیراشکی، کمپوت، عسل، مربا و ژله، پرهیز کنید.
• تا می توانید غذای فیبردار مصرف کنید. این غذاها شامل نان سبوسدار، غلات، ماکارونی سبوس دار، میوۀ تازه و سبزیجات است.
• غذاهایی که حاوی مقادیر زیادی فیبر، مثل سیب، جو، چغندر، جوانه کلم بروکسل، هویج، اسفناج و لوبیا است، مصرف کنید.
• با وعده های غذایی یا میان وعده هایتان، دستِ کم یک خوراکی چرب مانند کره، کرۀ گیاهی، عصارۀ گوشت، روغن گیاهی یا سُس سالاد، بخورید. چربی موجب می شود معده تان کندتر تخلیه شود، و در نتیجه ممکن است عوارض سندروم دامپینگ را کم کند.
• برای بعضی بیماران، نخوردن غذاهای خیلی داغ یا خیلی سرد، باعث کاهش عوارض م یشود.
• دراز کشیدن بعد از صرف غذا، عموما مفید است.
حفظ و افزایش وزن
چون معده ندارید، رسیدن به وزن مناسب برایتان چالش بزرگی است. سندروم دامپینگ، سوءجذب و سیری زودرس، جذب کالری کافی و افزایش وزن را سخت می کند. کاهش سریع وزن به علت جراحی معده، اغلب کاهش حجم عضلات را به دنبال دارد. همین امر، موجب خستگی و اختلال در سیستم ایمنی است. اگر وزنتان مناسب است، باید میزان کاهش وزن را به حداقل رساند و اگر اضافه وزن دارید، باید حداکثر هفته ای یک کیلوگرم کم کنید. تأثیرات فیزیولوژیکیِ جراحی معده فرد به فرد بسیار متفاوت است. بعضی ها دچار سندروم دامپینگ می شوند، پس مجبورند از شیرینی پرهیز کنند. دیگران م یتوانند مقداری شیرینی در رژیم خود داشته باشند. بعضی، به لاکتوز حساسند و بعضی نه. به این ترتیب، بهتر است دفترچه ای تهیه کنید و طی چند هفته هر چیزی را که می خورید، و تأثیرات جانبیشان، از قبیل سرگیجه، تهوع، اسهال و غیره را یادداشت کنید. بدین ترتیب، می توانید رژیم خود را با نیازها و مشکلاتتان تنظیم کنید. اگر به لاکتوز حساسیت ندارید، می توانید در رژیم غذاییتان لبنیات را بگنجانید. لازم به ذکر است که خیلیها به لاکتوز حساسیت دارند. نکتۀ بسیار مهم این است که خوراکیها را تک تک به برنامه غذاییتان اضافه کنید تا به اثرات هرکدام واقف شوید.
چند نکته برای افزایش وزن
غذاهای پرکالری بخورید. در هر لقمه یا جرعه، مقدار مناسبی کالری دریافت کنید. توجه کنید که هدفتان حفظ وزن است. برای بدنتان کالریها در اولویت هستند. واضح است که نمی توانید به مقدار قبل غذا بخورید، پس باید غذاهای پرکالری تری مصرف کنید. غذاها و نوشیدنیهای کم کالری را در رژیمتان کم کنید. انواع مختلف غذاها را بخورید. کم کم غذاها یا خوراکیهای مختلف، مانند میوه، سبزیجات، غلات، غذاهای پُر پروتئین، لبنیات و غیره را به رژیمتان اضافه کنید. حتماً میوه، سبزیجات و غذاهای پرکالری بخورید. وعده های کوچک و پر تعداد (شش تا هشت بار در روز) میل کنید. تلاش کنید فواصل وعده های غذایی تان بیش از دو تا سه ساعت نشود. دریافت مواد مغذیِ مورد نیاز در تنها سه وعده برایتان سخت خواهد بود. همیشه همراه خود خوراکی داشته باشید تا بتوانید حین رانندگی و یا هنگام انتظار برای قرارهایتان و یا هر موقعیت دیگر، خوراکی کوچکی بخورید.
• همیشه امکان افزایش کالری وعده غذایی وجود دارد. قبل این که چیزی بخورید از خودتان بپرسید چطور می توانم کالری بیشتری دریافت کنم. می توانید کره، روغن، پنیر و غیره، به وعده تان اضافه کنید.
• فقط نوشیدن یهای مغذی بنوشید. بسیاری از نوشیدنی ها کالری زیادی دارند و گاهی نوشیدنشان از خوردن غذاهای جامد، به خصوص بعدِ جراحی، آسانتر است. شیر، شیر تخم مرغ، یا آب میوه های طبیعی را جایگزین قهوه، چای، آب و نوشیدنیِ گازدار رژیمی کنید.
• غذا برایتان همچون دارو، ضروری است. به خاطر داشته باشید که به اشتهایتان مانند قبل نم یتوانید اطمینان کنید. گرسنه نبودن به معنیِ عدم نیازتان به غذا نیست. درضمن، بدون معده نمی توانید وعده های غذاییتان را به ترتیبِ قبل حفظ کنید. گرسنه هم که نباشید باید بدانید تغذیه بارِ اساسیِ روند بهبودتان را به دوش می کشد. وعده های غذایی و میان وعده هایتان را مانند داروهایتان، تنظیم کنید.
در این مدت، توجه خاص به تغذیه برای درمان مفید است. در زیر، فهرستی از توصیه ها و غذاهای مغذی آمده که برای افزایش و حفظ وزن، یاریتان می کنند. با توجه به شرایط فردیتان، اینها را به رژیم خود بیفزایید. افزایش چربی، راهی مؤثر برای دریافت کالری بیشتر بدون افزایش حجم غذا است. توجه کنید اغلب بیمارها، بعد از جراحی، به غذاهای پرچرب حساس می شوند. اگر به غذاهای پرچربی حساسید، می توانید غذای کم چرب بخورید. اگر از حساسیتهای غذاییتان آگاه نیستید، با مقادیر اندک و کم کم، غذاها را به رژیمتان بیفزایید.
میترا صدرزاده