سالانه هزاران مورد ابتلا به سرطان در ايران و ميليون‌ها مورد در جهان رخ مي‌دهد كه در صورت تشخيص به موقع و زودهنگام، تومور در مراحل اوليه و محدود بوده، در نتيجه درمان آن آسان‌تر و امكان كنترل و بهبود كامل آن بسيار زياد است.
در حال حاضر بطور كلي تعداد افرادي كه از سرطان فوت مي‌كنند نسبت به سه دهه پيش كاهش يافته است. نيمي از افرادي كه امروز با تشخيص سرطان تحت درمان هستند، پنج سال زنده خواهند بود و بيش از 40 درصد بعد از ده سال هنوز زندگي مي‌كنند. متوسط ميزان بقاي ده ساله براي سرطان دو برابر 30 سال گذشته شده است. مهمترين دليل بهبود در بقاي بيماران، علاوه بر درمان‌هاي موثرتري كه پيدا شده است، افزايش آگاهي مردم و ارتقاي روش‌هاي تشخيص زودهنگام است.
حتي براي كساني كه بقاي كلي سرطان در آنها ضعيف است، شانس زنده ماندن در زمان تشخيص زودتر، بيشتر خواهد بود. دو جزء اصلي در برنامه تشخيص زودرس سرطان وجود دارد: يكي آموزش و ترويج تشخيص زودرس و ديگري، انجام غربالگري
تفاوت تشخيص زودهنگام و غربالگري چيست؟
معناي تشخيص زودهنگام اين است كه ما علايم هشداردهنده سرطان را بدانيم تا اگر اين علايم را در خود پيدا كرديم به سرعت به مراكز بهداشتي درماني مراجعه كنيم. از طرف ديگر، مراكز بهداشتي درماني نيز بايد آمادگي شناسايي اين علايم و جدا كردن موارد مهم از غير مهم را داشته باشند تا در مرحله بعدي موارد مهم را براي اقدامات تشخيصي كامل‌تر به مراكز بالاتر و مجهزتر معرفي كنند.
اما معني غربالگري اين است كه در افرادي كه هيچ علامت هشداردهنده‌اي براي سرطان ندارند اما به دليل شرايط جنسي (مثلاً سرطان پستان) يا سني خاص (مثلاً سن بالاي 50 سال در سرطان پستان) بالقوه در معرض سرطان هستند، اقدامات تشخيصي را انجام دهيم.
بسياري از سرطان‌ها تنها با معاينه پزشكي و آزمايش‌هاي تكميلي تشخيص داده مي‌شوند كه از جمله آنها سرطان‌هاي پستان، دهانه رحم و روده بزرگ است.
غربالگري به عنوان بخشي از بزنامه تشخيص زودرس سرطان است. غربالگري به معني شناسايي بيماري احتمالي ناشناخته با استفاده از معاينه و آزمايش‌هاي ساده در فردي است كه هنوز علائم ندارد. در يك برنامه كنترل سرطان ملي، بعد از غربالگري، افراد تشخيص داده شده تحت درمان مناسب قرار مي‌گيرند.
لازم است هم بيمار و هم ارائه دهندگان مراقبت‌هاي بهداشتي به اهميت تشخيص زودهنگام و انجام فعاليت‌هاي غربالگري سرطان پايبتند باشند كه منجر به بهبود نتيجه و كاهش اتلاف منابع مي‌شود.
شرايط پيشنهاد غربالگري براي يك بيماري يا علامل خطر سلامتي كدامند؟
براي اينكه اقدامات غربالگري يك بيماري را در يك گروه جمعيتي خاص كه هيچ علامتي ندارند انجام دهيم، بايد آن اقدام غربالگري شرايط خاصي داشته باشد:
– ساده باشد
– ارزان باشد
– مقبوليت عمومي داشته باشد
– حساسيت بالا داشته باشد (منفي كاذب كمي داشته باشد)
– اختصاصيت قابل قبولي داشته باشد (مثبت كاذب قابل قبولي داشته باشد)
– در صورتي كه بيماري با يان روش پيدا شد، درمان مناسبي در علم پزشكي براي آن وجود داشته باشد
– در صورتي كه بيماري با اين روش پيدا شد و درمان مناسب هم شد، طول عمرش افزايش يابد يا دست كم كيفيت زندگي‌اش بهتر شود.
به همين دليل است كه روش‌هاي غربالگري فقط براي سرطان‌هاي پستان، روده بزرگ و دهانه رحم توسط سازمان جهاني بهداشت پيشنهاد شده اما اينكه در چه گروه‌هايي از نظر ميزان خطر ابتلا و از چه سني شروع شوند، هنوز هم با ترديدهاي زيادي مواجه است.
چه علايمي ما را بايد به فكر بررسي بيشتر بيندازد؟
اغلب در مراحل اوليه سرطان علايمي وجود دارد كه توجه به آنها به ويژه در افرادي كه سابقه فردي يا خانوادگي سرطان دارند، به تشخيص زودهنگام سرطان كمك مي‌كند. آشنايي با اين علايم و مراجعه به موقع به پزشك اقدامي مهم و كليدي است. مسلماً وجود اين علايم به معني تشخيص قطعي بدخيمي نيست و در اغلب موارد به دنبال يك بيماري خوش خيم ايجاد شده و به زودي برطرف مي‌شوند ولي تشخيص اين نكته با پزشك است. توجه به اين نكات به معني محافظت قطعي شما در مقابل ابتلا به تمامي سرطان‌هاي شناخته شده نيست ولي احتمال پيشگيري از سرطان‌هاي شايع زياد بوده و در انجام به موقع و موفق درمان مفيد است چرا كه سرطان در بسياري از موارد در مراحل اوليه قابل درمان است. بنابراين هيچ‌گاه از ترس احتمال تشخيص سرطان، از مراجعه به پزشك خودداري نكنيد. علامت‌هاي هشداردهنده در مورد ابتلا به سرطان اين موارد است:
– ابتلاي به سرطان در اقوام درجه يك
– تغيير در خال‌هاي پوستي
– زخم‌هاي بدون بهبودي در طي دو هفته
– توده در هر جاي بدن
- سرفه يا گرفتگي صداي طولاني
– اختلال بلع يا سوء هاضمه طولاني
– استفراغ يا سرفه خوني
– اسهال خوني يا بروز يبوست جديد
– خونريزي غيرطبيعي ادرار، مدفوع، واژن، نوك پستان
– بي‌اشتهايي يا كاهش وزن بي‌دليل
نشانه‌هاي بالا مربوط به همه سرطان‌هاي شايع هستند اما برخي سرطان‌ها از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت نيز به توجه بيشتري دارند. در اينجا فقط اشاره كوتاهي به علايم هشداردهنده سه سرطان پستان، دهانه رحم و روده بزرگ مي‌شود اما در مورد شيوه‌هاي تشخيص زودهنگام و غربالگري به طور مفصل‌تر در بخش‌هاي اختصاصي به آنها پرداخته خواهد شد.
تشخيص زودهنگام سرطان پستان
سرطان پستان شايع‌ترين سرطان در زنان است (هم در كشورهاي در حال توسعه و هم توسعه يافته). به دنبال افزايش اميد به زندگي، شهرنشيني و رواج شيوه زندگي غربي بروز سرطان پستان در جهان در حال افزاش است. بنابراين تشخيص زودهنگام به منظور بهبود بقا، سنگ بناي كنترل سرطان پستان است.
در برنامه تشخيص زودهنگام سرطان پستان، آگاهي از علائم و نشانه‌ها و مراجعه به موقع براي تشخيص قطعي و درمان لازم است. مهمترين علايم هشداردهنده سرطان پستان موراد زير هستند:
1- توده پستان يا هر تغيير در شكل يا قوام پستان
2- توده پستان بزرگ شونده، ثابت يا سفت
3- مشكلات ديگر پستان با يا يدون توده قابل لمس از جمله:
تغييرات اگزمايي پوست
پوست پرتغالي
زخم
ترشح يك طرفه از نوك پستان به ويژه ترشحات خون‌آلود
توده در زير بغل
تشخيص زودهنگام سرطان دهانه رحم
سرطان دهانه رحم هر چند در ايران شايعه نيست اما علايم هشداردهنده‌اي دارد ه توجه به آنها مي‌تواند منجر به تشخيص زودهنگام اين بيماري شود:
خونريزي غيرطبيعي زنانگي (از جمله پس از نزديكي جنسي، در فواصل دوره‌‌هاي قاعدگي و پس از يائسگي)
ترشحات بدبوي واژينال
درد هنگام نزديكي جنسي
هركدام از موارد بالا همرا با توده قابل لمس شكمي يا درد پايدار شكمي يا كمري
تشخيص زودهنگام سرطان روده بزرگ
سرطان روده بزرگ نيز يكي از شايع‌ترين سرطان‌ها در ايران و جهان است كه علايم هشداردهنده‌اي دارد. اما در بسياري از موارد اين علايم نشان دهنده بدخيمي نيستند بنابراين بررسي دقيق‌تر شرح حال پزشكي، انجام آزمايش از نظر كم‌خوني و معاينه شكم و راست روده توسط پزشك پيش از انجام اقدامات ديگر مانند كولونوسكوپي نياز است:
خونريزي دستگاه گوارش تحتاني در طي يك ماه اخير
يبوست در طي يك ماه اخير يا بدون اسهال، درد شكم و احساس پر بودن مقعد پس از اجابت مزاج
كاهش بيش از ده درصد وزن بدن در طي شش ماه همراه با يكي از علايم بالا
—————————
دانستنیهای سرطان – سال بیستم، شماره 36 و 37
بهار و تابستان 1398
Understanding Cancer – Vol 20 – No. 36,37 – 2019