تغذیه و پیشگیری از سرطان معده

معده اندام کیسه مانندی است که بین مری و روده قرار گرفته و علاوه بر ذخیره غذا بخشی از عمل هضم را انجام می دهد. سرطان معده در واقع رشد خارج از برنامه سلولهای معده است.


سرطان معده چهارمین سرطان شایع در جهان بوده و رتبه دوم مرگهای ناشی از سرطان را به خود اختصاص داده است. اگرچه شیوع آن از میانه دهه هفتاد میلادی در کشورهای توسعه یافته در حال کاهش است، اما در کشورهای درحال توسعه هنوز از مشکلات عمده بهداشتی است به طوریکه دو سوم موارد سرطان معده در کشورهای درحال توسعه رخ می دهد.
سرطان معده، شایع ترین سرطان در مردان ایرانی و سومین سرطان شایع در زنان ایرانی به شمار می رود. در ایران سالیانه 3700 مورد سرطان معده تشخیص داده می شود که به معنی 10 / 5 نفر در هر 100 هزار نفر ایرانی است. بیشترین شیوع سرطان معده در کشورهای گزارش کننده شیوع سرطان در خاورمیانه متعلق به ایران بوده است. همچنین میزان مرگ ناشی از سرطان معده اولین علت مرگ ناشی از سرطان در هر دو جنس به شمار می آید. افزون براین، میانگین بقای پس از تشخیص در ایران، 42 / 5 ماه و میزان بقای پنج ساله آن % 25 است.


خطر بروز سرطان معده با افزایش سن بیشتر می شود اما بروز آن در جوانان به ویژه مردان جوان نیز دیده شده است. سرطان معده دارای پیش آگهی بدی است به علاوه تشخیص آن معمولاً در مراحل پیشرفته بیماری صورت می پذیرد، بنابراین پیشگیری اولیه بهترین راهکار کنترل این بیماری است. اگرچه بخش کوچکی از افراد به دلیل عوامل ژنتیکی به سرطان معده مبتلا می شوند اما عوامل محیطی و شیوه زندگی نقش مهمی در ابتلا به این سرطان بازی می کند. کاهش سرطان معده در کشورهای توسعه یافته و نیز در مهاجران به این کشورها حاکی از اثر شرایط محیطی در بروز آن است. مهمترین عوامل محیطی مورد بررسی در ایجاد این بیماری عفونت با میکروب “هلیکوباکتر پیلوری”
و عوامل تغدیه ای هستند.


آلودگی میکروبی به ویژه عفونت با هلیکوباکترپیلوری، عامل مهمی در ایجاد سرطان معده است. این باکتری در معده انسان زندگی می کند و از طریق بزاق و مدفوع منتقل می شود. شیوع آن در کشورهای توسعه یافته کمتر است و در کشورهای درحال توسعه از جمله ایران شیوع بالایی دارد. عفونت هلیکوباکتر پیلوری موجب کاهش دسترسی به ویتامین C م یشود
و ازطرف دیگر کمبود ویتامین C با شیوع بالاتر این باکتری همراه است. درمان عفونت این میکروب موجب بهبود ضایعات پیش سرطانی می شود. آلودگی با این میکروب ممکن است موجب ایجاد عوارض گوارشی مثل سوزش معده و حتی زخم معده شود اما در بسیاری از افراد مبتلا هیچ علامتی وجود ندارد. آزمایش خون م یتواند وجود این میکروب را در بدن مشخص کند.

در برخی از انواع سرطان های معده محل درگیری، شدت و پاسخ به درمان با میزان عفونت با هلیکوباکترپیلوری مرتبط است اما برخی دیگر از انواع سرطان های معده بدون عفونت با این باکتری ایجاد می شوند. تغذیه سالم نقش مهمی در پیشگیری از سرطان معده بازی می کند. رژیم غذایی سالم موجب افزایش ایمنی بدن در مقابل عفونتها ازجمله عفونت هلیکوباکتر می شود. علاوه بر این، برخی مواد غذایی به طور خاص موجب افزایش یا کاهش خطر سرطان معده می شوند. روشهای درست نگهداری و طبخ غذا نیز بر بروز این سرطان مؤثر است. تغییرات کوچک در شیوه زندگی ما می تواند تا میزان زیادی از خطر بروز بسیاری از بیماریها ازجمله سرطان معده بکاهد. در ادامه توصیه هایی برای کاهش خطر سرطان معده آمده است:


• مصرف نمک را کاهش دهید.


کاهش بروز سرطان معده در کشورهای پیشرفته احتمالاً به دلیل دسترسی به یخچال و فریزر و استفاده از انجماد برای نگهداری غذا به جای استفاده از روشهای سنتی به ویژه نمک سود کردن است. روشهای درست نگهداری غذاها موجب افزایش دسترسی به موادغذایی تازه به ویژه میوه ها و سبزی های تازه شده است. افزایش مصرف نمک به ویژه مصرف غذاهای شور و نمک سود شده، شورها و کنسروهای حاوی نمک ممکن است موجب ایجاد سرطان معده شوند. خطر مصرف نمک در کودکان به ویژه سالهای اولیه زندگی بیشتر است. بنابراین به غذای کمکی کودکان زیر دوسال نباید نمک اضافه کنید تا هم به غذاهای کم نمک عادت کنند و هم از خطر سرطان به دور باشند.


حداکثر نمک مجاز برای هر نفر در طول روز یک قاشق مرباخوری نمک است که شامل نمک اضافه شده در هنگام طبخ، نمک اضافه شده به غذاها در سر سفره و نمک مصرفی برای میوه ها است. اگر از شورها، کنسروها و غذاهای فرآوری شده با نمک استفاده می کنید باید آن ها را نیز در این سهم روزانه درنظر بگیرید. متوجه باشید که برخی سُسها به خصوص سُس گوجه فرنگی و برخی ادویه ها مثل رب گوجه فرنگی و ادویه های مخلوط هم نمک بالایی دارند. برچسب غذاها را ازنظر نمک موجود بررسی کنید و همیشه انواع کم نمک و بی نمک را انتخاب کنید.


• مصرف گوشت قرمز و گوش تهای فرآیند شده را کاهش دهید.


N- نیتروزآمین ها ترکیباتی هستند که سرطان زایی آ نها به ویژه درمورد سرطان معده ثابت شده است. N- نیتروزآمین ها در معده از غذاهای حاوی نیترات نیز ایجاد می شوند، بنابراین مصرف


غذاهای حاوی نیترات مثل گوشت های فرآیند شده، سوسیس و کالباس و آب و سایر غذاهای آلوده به نیترات، خطر این سرطان را افزایش می دهد. این ترکیبات از نیتریک اکسید موجود در بدن نیز ساخته می شوند، نیتریک اکسید در التهاب های مزمن در بدن افزایش می یابند. بنابراین شرایط ایجاد کننده التهاب مثل استرس ممکن است خطر سرطان را افزایش دهند و عوامل کاهنده التهاب مثل مصرف رژیم غذایی سالم به ویژه میوه و سبزیهای تازه می تواند مفید باشد.


همانطور که ذکر شد، گوشتهای فرآیند شده حاوی نمک و نیترات بالایی هستند که هر دو خطر سرطان معده را افزایش می دهند، علاوه بر این طبخ گوشت قرمز در دمای بالا موجب افزایش آمین های هتروسیکلیک و هیدروکربن های آروماتیک پل یکیستیک می شوند که احتمالا خطر سرطان را افزایش می دهند. هم ترکیب قرمز رنگ گوشت قرمز تشکیل ترکیبات N- نیتروز را افزایش می دهد و محتوای آهن آنها موجب افزایش استرس اکسیداتیو می شود.


توصیه می شود مصرف گوشت قرمز در افرادی که مایل به مصرف آن هستند به حداکثر 500 گرم گوشت پخته در هفته محدود شود، این مقدار حدودا معادل 700 – 750 گرم گوشت خام است. گوشت قرمز شامل گوشت گاو، گوسفند، گوساله، بز و گوشت های شکار می شود. دقت کنید که گوشت کاملاً پخته شود تا باکتریها و انگل های مضر آن از بین بروند اما از پخت زیاد اجتناب کنید، ادویه های مفید مثل زردچوبه، دارچین و موسیر را اضافه کنید و استفاده از سبزیهایی مثل پیاز را فراموش نکنید. این مواد در بدن به دفع مواد زاید کمک می کنند و موجب کاهش مصرف نمک نیز می شوند. روشهایی مثل بخارپز کردن، آب پز کردن، استفاده از گوشت در خورش ها و استفاده از ماکروویو، تولید این مواد را کاهش می دهد.


• از کباب کردن و دودی کردن غذاها خودداری کنید.


کبابی کردن و دودی کردن غذاها به ویژه گوشتها موجب افزایش آمین های هتروسیکلیک و هیدروکربن های آروماتیک پلی کیستیک میشوند و خطر سرطان معده را افزایش می دهند. دودی کردن گوشتها و ماهی معمولاً همراه با فرآیندهای دیگری از جمله اضافه کردن نمک است که باعث افزایش خطر می شوند. کباب کردن روی آتش مستقیم موجب افزایش این ترکیبات به ویژه درصورت تماس با دود می شود. بنابراین اگر قصد کباب کردن غذاها را دارید حرارت غیر مستقیم مثلاً با استفاده از تابه یا صفحات گریل بدهید. نکته دیگر چکیدن آب گوشت و چربی به داخل آتش و ایجاد دود ناشی از آن است که پس از تماس با گوشت میزان مواد مضر را افزایش می دهد. به منظور کاهش این دود بهتر است ازگوش تهای ک مچربی استفاده کنید و اگر از شعله مستقیم استفاده می کنید گوشت را در فویل بپیچید.


• میوه وسبزی بیشتری مصرف کنید.


سبزیجات موجب حفاظت در برابر انواع سرطانها به ویژه سرطان معده می شوند. این اثر با مصرف سبزیجات غیرنشاسته ای به ویژه انواع برگی سبز رنگ مشاهده شده است. سبزیجات غیرنشاسته ای منبع بسیاری از مواد مغذی ضد سرطان ازجمله فیبر رژیمی، کاروتینوئید، فولات، سلنیوم، گلوکوزینولات، د یتیول تینون، ایندو لها، آسکوربات، کومارین، کلروفیل، فلاونوئید، آلیل سولفید، فیتواستروژنها هستند. بسیاری از این مواد خاصیت آنتی اکسیدانی دارند که موجب محافظت در برابر عوامل آسیب رسان التهابی و اکسید کننده می شوند.


مصرف 50 گرم سبزیجات غیرنشاست های در روز موجب کاهش خطر سرطان معده حداقل به میزان 15 درصد می شود. مصرف سبزیجات نشاسته ای مثل کدوتنبل، ذرت و سیب زمینی هم برای سلامتی ما مفیدند اما تا حدی اثر چاق کنندگی دارند و اثرات ضد سرطانی آنها احتمالا کمتر از سبزیجات غیرنشاسته ای است.
مصرف میوه ها هم با کاهش خطر ابتلا به سرطان معده همراه است. میوه های تازه منبع غنی بسیاری از آنتی اکسیدان ها هستند. رنگ میوه ها نشانه وجود آنتی اکسیدان است که نوع آنتی اکسیدان بسته به رنگ متفاوت می باشد بنابراین مصرف میوه هایی با رنگ های متنوع موجب دریافت انواع مختلفی از مواد ضدسرطان می شود. مصرف حداقل 5 واحد از سبزیجات غیرنشاسته ای و میوه ها در روز ضروری است، اما مصرف سبزیجات نشاسته ای باید محدود باشد که بستگی به انرژی مورد نیاز هر فرد متفاوت است. هر واحد میوه و سبزی شامل یک لیوان سبزی خرد شده یا نصف لیوان سبزی پخته یا یک عدد میوه متوسط است.


• از سیر، پیاز و موسیر استفاده کنید.


مصرف خانواده سیر موجب کاهش خطر ابتلا به سرطان می شود که ممکن است به دلیل خاصیت ضد میکروبی آ نها باشد.


• حبوبات به ویژه سویا از خطر سرطان می کاهند.


حبوبات به ویژه سویا حاوی مواد مفید ضدسرطان به ویژه ایزوفلاون ها هستند که خاصیت ضد سرطانی دارند. ساپونین ماده دیگر موجود در سویاست که احتمالاً درمقابل سرطان محافظت ایجاد می کند. حبوبات منابع بسیار خوبی از پروتئین و بسیاری از ویتامین های گوشت ها هستند که می توانند تا حدی جایگزین گوشتهای قرمز به ویژه در افراد میانسال شوند.


• نیازی به مصرف مکمل ها نیست.


با کشف مواد مؤثر در موادغذایی به ویژه میوه ها و سبزیها در کاهش خطر سرطان معده فرضیه تأثیر مکمل آنها برای کاهش خطر سرطان مطرح شده است. از میان این مواد بتاکاروتن، ویتامین C و سلنیوم توجه ویژ های را در پیشگیری و درمان سرطان معده به خود جلب کرده است. با این وجود از آنجایی که بسیاری از مواد مفید موجود در غذاهای مفید مثل میو هها و سبزیها هنوز کشف نشده و مواد موجود در غذاها در ترکیب و میزانی که در غذاها هستند و در کنار سایر مواد برای ما مفیدند بهتر است از خود غذاها به جای مکمل ها استفاده کنیم.

 

فاطمه تورنگ
کارشناس ارشد علوم تغذیه