برخورداری از تغذیه سالم و مناسب در طول درمان، امری حیاتی است زیرا به شما كمك میکند تا با تأمین آنچه بدنتان برای مبارزه با سرطان به آن نیاز دارد در بهبودی خود نقش داشته باشید. تغذیه بهتر می تواند برای مقابله با اثرات جانبی درمان نیز به شما کمک نماید.
روشهای درمان سرطان شامل: جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی، هورمون درمانی و درمان بیولوژیك (ایمونوتراپی) درمان هایی بسیار قوی هستند. اگرچه این درمانها سلولهای سرطانی بدن را که به سرعت رشد میکنند مورد هدف قرار میدهند اما سلو لهای سالمی كه رشد طبیعی دارند و به سرعت تقسیم میشوند مانند سلو لهای مخاط دهان، دستگاه گوارش و مو نیز اغلب تحت تأثیر قرارمیگیرند. آسیب این سلولها موجب ایجاد عوارض جانبی ناخوشایندی ازجمله مشكلات گوارشی میگردد.
عوارض جانبی درمان سرطان از بیماری به بیماری دیگر متفاوت است به طوریکه بخشی از بدن كه تحت درمان قرارمیگیرد، نوع و مدت درمان و مقدار داروی درمانی تعیین میکند كه چه عوارض جانبی ایجاد خواهد شد. بسیاری از این عوارض با رعایت توصیه ها و داروهای جدید به خوبی قابل كنترل میباشند و اکثر آن ها پس از پایان درمان از بین می روند.
هنگامی كه تحت درمان قراردارید، با متخصص تغذیه تیم درمان خود برای کاهش و بهبود مشکلات گوارشی مشاوره کنید.
حالت تهوع همراه با استفراغ یا بدون آن از عوارض جانبی شایع درمانهای ضد سرطان است. البته خود بیماری یا سایر شرایط غیرمرتبط با بیماری یا درمان نیز ممكن است موجب تهوع شوند. تهوع به هر علتی كه باشد، می تواند مانع از دریافت كافی موادغذایی و در نتیجه مواد مغذی مورد نیازتان شود. بعضی از بیماران، دقیقاً پس از درمان دچار تهوع یا استفراغ می شوند و برخی این حالت را تا دو یا سه روز پس از درمان ندارند. بسیاری از بیماران نیز هرگز حالت تهوع را تجربه نمیکنند.
امروزه داروهای ضد تهوع بسیار موثری برای کمک به کنترل این عارضه جانبی وجود دارد كه اغلب در آغاز دوره شیمی درمانی برای پیشگیری از تهوع تجویز می شوند. حتماً در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید. این داروها باید با یک برنامه منظم و سر ساعت مصرف شوند.
برای كاهش حالت تهوع می توانید از راهكارهای زیر استفاده کنید:
– از پزشك خود درباره داروهای ضد تهوع كه می توانند به پیشگیری و درمان تهوع و استفراغ شما كمك كنند سوال كنید. این داروها را بر اساس نسخه پزشك و حدود 60 دقیقه پیش از مصرف وعده های غذایی اصلی استفاده نمایید.
– غذاها به صورت سرد و یا ولرم میل شوند زیرا غذاهای داغ موجب تشدید حالت تهوع می شوند. بهتر است نوشیدنی ها به صورت خنك مصرف شوند. میتوانید آن ها را به شكل قطعات مكعبی یخی منجمد نموده و سپس مصرف كنید.
– غذاهایی كه به خوبی تحمل نمی شوند شامل غذاهای چرب، سرخ شده، پر ادویه و تند، پر فیبر و نفاخ (سبزیجات خام مانند: انواع کلم، ذرت، هویج، میوه های با پوست و نرسیده، حبوبات نفاخ و نانهای سبوس دار) و مواد غذایی خیلی شیرین مصرف نشوند.
– به جای 3 وعده حجیم در طول روز، انواع مواد غذایی را در 6 تا 8 وعده غذای سبک و کم حجم استفاده نموده و غذاها را به خوبی بجوید.
– اگر غذایی موجب حالت تهوع شما میشود آن را مصرف نكنید. از خوردن غذاهایی که رایحه تندی دارند خودداری نمایید.
– در این شرایط از غذاها و مواد غذایی زیر كه هضم راحت تری دارند استفاده كنید:
نان تست، بیسكویت تُرد (ِکراِكر)، نان سوخاری، چوب شور، كیك ساده کم شیرین، ماست، غلات پخته بدون سبوس، پنیركم چرب، مرغ آب پز یا كبابی (بدون پوست)، میوه ها و سبز یهای نرم و پخته، هندوانه، موز، سیب، زغال اخته، آب میوه طبیعی، سوپ و غذاهای نرم و پوره شده.
– نوشیدن مایعات، هنگام صرف غذا محدود شود زیرا موجب احساس پُری شکم و نفخ میگردد. می توانید مایعات را یك ساعت قبل و یا پس از غذا بنوشید.
– از تنفس بوهای شدید اجتناب كنید.
– از گرسنگی پرهیز شود زیرا موجب كاهش قند خون و بدتر شدن حالت تهوع می شود.
– در صورت امكان، تهیه غذا برعهده بیمار نباشد.
– هنگام صرف غذا بنشینید و پس از آن نیز تا یك ساعت دراز نكشید. پس از خوردن غذا استراحت كنید زیرا فعالیت موجب کندی هضم می شود.
– نوشیدنی های دارای زنجبیل برای پیشگیری از تهوع و بهبود آن خوبند. انواع نوشیدنی های یخی را نیز امتحان کنید.
– برای كاهش احتمال ایجاد حالت تهوع، حدود 2 ساعت قبل از شیمی درمانی و در هنگام انجام آن غذا نخورید.
– غذاها و مایعات به آرامی خورده و نوشیده شوند. استفاده از نی برای نوشیدن مایعات می تواند مفید باشد.
– وعده های غذایی در محیطی آرام، دلپذیر و دارای تهویه مناسب میل شوند.
– در صورت وجود حالت تهوع هنگام صبح، می توان قبل از برخواستن از رختخواب با خوردن موادغذایی خشک مثل نان تُست، بیسكویت تُرد، غلا ت خشک یا تکه های نان، این حالت را كاهش داد. هر چند ساعت یکبار در طول روز نیز می توانید این کار را انجام دهید.
– هنگام حالت تهوع، بیمار را مجبور به خوردن غذاهای مورد علاقه اش نكنید.
– توجه كنید كه چه زمانی حالت تهوع در شما پدید می آید و علت آن چیست (غذایی خاص، حوادث یا محیط اطراف) و در صورت امكان، علت آن را برطرف كنید.
– هر ماده غذایی را كه نسبت به آن حالت تهوع ندارید و از نظر تغذیه ای برایتان مضر نمی باشد بیشتر میل كنید.
– قبل و پس از غذ ا خوردن دهانتان را با محلول دارای یک قاشق چای خوری جوش شیرین و یک قاشق چای خوری نمک در یک لیتر آب شستشو دهید.
– لبا سهای گشاد بپوشید.
استفراغ ممكن است به دنبال حالت تهوع، به دلیل درمان، بوی غذا، گاز معده یا رود ه یا حركت ایجاد شود. در بعضی افراد، شرایط و محیط های خاصی مانند بیمارستان می تواند موجب حالت استفراغ شود. خیلی از اوقات اگر بتوانید تهوع را كنترل کنید میتوانید از استفراغ پیشگیری نمایید.
در صورت بروز استفراغ، پیشنهادات زیر میتواند به پیشگیری از عوارض بیشتر آن كمک كند:
– تا زمانی كه حالت استفراغ كنترل نشده، غذایی نخورید و مایعی نیاشامید.
– حالت استفراغ میتواند منجر به بی آبی بدنتان شود. برای حل این مشکل باید از مایعات صاف به طور مکرر استفاده کنید. پس از استفراغ، دهان خود را بشویید، 30 دقیقه صبرکرده و هنگامی که استفراغ كنترل شد، مقادیر كم مایعات صاف (مایعات بدون چربی یا كم چرب مانند آب یا آب گوشت یا آب سوپ کم چرب، آبمیوه های طبیعی، نوشیدنی زنجبیلی، چای کم رنگ) را امتحان کنید.
شیوه نوشیدن مایعات صاف به این صورت است که هر 10 دقیقه یک قاشق چای خوری از آن بنوشید و در صورت تحمل به تدریج مقدار آن را به یك قاشق غذاخوری هر 20 دقیقه و سرانجام دو قاشق غذاخوری هر 30 دقیقه افزایش دهید.
هنگامی كه قادر به تحمل مایعات صاف بودید، سپس آرام آرام رژیم مایعات کامل (مانند: شیر، ماست ساده، سوپ، فرنی، لعاب برنج، آبمیوه طبیعی، آب سیزیجات، خامه) یا یك رژیم غذایی نرم (مانند: انواع پوره گوشت، پوره سیب زمینی، پوره حبوبات، سوپها، سبزیجات پخته و پوره شده، میوه های بدون پوست پخته و پوره شده، انواع شیر و ماست، فرنی و شله زرد کم شیرین، برنج کته، پنیر نرم، تخم مرغ پخته و پوره شده) را شروع کنید. پس از تحمل مایعات، مقادیر كم غذاهای خشك و نشاسته ای برحسب تحمل به بیمار داده شود.
– تعداد وعده های غذایی و انواع مواد غذایی به تدریج افزایش داده شود.
– انجام نرمش های سبك و ملایم و ورزش های ریلكسیشن یا مدیتیشن میتواند مفید باشد. تنفس عمیق و ریتمیك نیز به تسكین این شرایط كمك میکند. تقریباً میتوان آنها را در هر جایی انجام داد.
– چنانچه استفراغ شدید بود یا بیش از یك یا دو روز طول كشید، با پزشك خود تماس بگیرید.
مریم ظریف یگانه
کارشناس ارشد تغذیه