پلژی به معنی فلج کامل در عضلات به خصوص اندامها است. همی پلژی (Hemiplegia) به معنی فلج کامل دست، پا وتنه در یک سمت بدن، مثلاً سمت راست است.
همی پلژی یکی ازمهمترین اختلالات و عوارضی است که به دنبال تومورهای مغزی ونخاعی به وجود می آید.
مراقبت های اولیه در روزهای نخستین ابتلا به این عارضه:
تنظیم صحیح وضعیت بدن بیمار در بستر برای جلوگیری از کوتاه شدن عضلات، کاهش فشار وارد بر عضو ،کمک به حفظ امتداد صحیح بدن و جلوگیری از نوروپاتی (فشار بر روی اعصاب به خصوص روی عصب دست و پا) است. در روزهای اول بعد از ضایعه بهتر است از اتل مخصوص استفاده کرد تا از افتادگی و کوتاهی تاندونهای پاشنه اشیل جلوگیری کرد.
در شب از اتل در پشت اندام استفاده میکنیم (برای اصلاح تغییر شکل غیر طبیعی در هنگام خواب) برای جلوگیری از نزدیک شدن بازو به خط وسط و در مواردی که محدودیت گردش به خارج وجود دارد بالش کوچکی زیر ناحیه زیر بغل می گذاریم.
بالشی زیر بازو می گذاریم تا اندام فوقانی در وضعیت خنثی قرار بگیرد به شکلی که هر مفصل نسبت به مفصل قبلی خود بالاتر قرار داشته باشد. (مانع تورم اندام می شود)
برای جلوگیری از چرخش مفصل ران در حالت طاق باز خوابیده به سمت خارج ملحفه ای لوله شده یا بالشتی را در ناحیه خاصره ای تا وسط ران قرار میدهیم در فلج اندام فوقانی از اتل کف دست برای حمایت از مچ دست و دست استفاده میکنیم.
تغییر دادن وضعیت بدن بیمار هر 2 ساعت باید انجام گیرد. برای این کار ابتدا بالشی بین زانو های بیمار قرار می دهیم – از خم کردن ناگهانی مفصل ران بپرهیزید.
خوابانیدن روی پهلوی مبتلا موجب اگاهی بیشتر بیمار از سمت مبتلا شده و باعث استفاده بیشتر از اندام سالم میگردد.
بیمار باید روزی چند بار و هر بار 30 – 15 دقیقه طاقباز بخوابد. بالش کوچکی زیر ناحیه لگن از ثلث فوقانی ران تا ناف قرار می دهیم تا از وضعیت بدن بیمار حمایت شود.(به جلوگیری از کوتاهی مفاصل ران و زانو در وضعیت خمیده کمک می کند)
وضعیت خوابیده به شکم نیز به تخلیه ترشحات ریه ها و پیشگیری از کوتاهی عضلات شانه ها و زانو ها کمک می کند.
باز آموزی حرکتی اندامهای مبتلا
ورزش منظم روزانه: این ورزش ها نتایج زیر را به دنبال دارد
1. حفظ تحرک مفاصل برای دستیابی مجدد به کنترل حرکتی
2. جلوگیری از ایجاد کوتاهی های عضلانی در اندام های مبتلا
3. جلوگیری از اختلال بیشتر در دستگاه عصبی عضلانی
4. بهبود و تقویت گردش خون
5. جلوگیری از رکود جریان خون سیاهرگی
اندامها را باید روزی 5 – 4 بار به صورت غیر فعال ورزش دهیم. تکرار هر حرکت به پیدایش راههای عصبی مرکزی جدید کمک می کند و به پیدایش الگو های جدید حرکتی کمک می کند.
ورزش کوتاه در دفعات بیشتر بهتر از ورزش طولانی است. حین ورزش به نشانه هایی مثل کوتاه شدن تنفس، درد قفسه سینه، افزایش بیش از حد ضربان قلب و فشار خون توجه فرمایید. تا در صورت بروز علائم سریعا به ورزش خاتمه دهید و بیمار را در بستر آرام بگذارید تا استراحت نماید
انواع ورزش ها
غیر فعال (inactive):بدون کمک بیمار و توسط همراهان یا فیزیوتراپیست انجام می شود و هدف ان حفظ هر چه بیشتر و تا حد ممکن دامنه حرکتی مفصل و حفظ گردش خون است
فعال کمکی (active assistance):ورزشی که توسط بیمار و با کمک درمانگر یا پرستار انجام هدف ان تشویق بیمار به حفظ عملکرد طبیعی عضله می باشد. ((پرگزیمال توسط پرستار ثابت و مفصل در دامنه حرکت توسط بیمار حرکت داده می شود))
فعال (active):بدون کمک و توسط خود بیمار انجام می شود و هدف ان افزایش قدرت عضلانی ست.
نکته: تمام تمرینات گفته شده بهتر است در روزهای اول ضایعه توسط فیزیوتراپیستها یا همراهان بیمار انجام شود و سپس با بهبود اوضاع بیمار حرکات به صورت فعال کمکی و در مراحل بعدی به صورت فعال توسط خود بیمار انجام شود. و در ابتدا تمام این حرکات باید در حالت طاق باز خوابیده انجام شود.
ورزشهای دامنه حرکتی
ابداکسیون شانه
اندام فوقانی را از کنار بدن به سمت بالای سر حرکت دهید. سپس آن را به حالت نرمال برگردانید(ادداکسیون)
اینترنال روتاسیون شانه
اندام فوقانی را تا سطح شانه بالا بیاورید. ارنج را 90 درجه خم کنید.کف دست را به سمت پا ها قرار دهید. بازو را بچرخانید تا زمانیکه کف دست و ساعد رو به پشت قرار گیرد
اکسترنال روتاسیون شانه
اندام فوقانی را تا سطح شانه بالا بیاورید. ارنج را 90 درجه خم کنید و کف دست را به سمت پاها قرار دهید بازو را بچرخانید تا زمانیکه کف دست و ساعد رو به جلو قرار گیرد.
فلکسیون شانه به سمت جلو
اندام فوقانی را به سمت جلو و بالا حرکت دهید تا بازو در کنار سر قرار گیرد.
ورزشهای ساعد
پروناسیون ساعد
ارنج را به پهلو بچسبانید و 90 درجه خم کنید. دست را طوری بچرخانید که کف دست به سمت پایین قرار گیرد
سوپیناسیون ساعد
ارنج را به پهلو بچسبانید و 90 درجه خم کنید. دست را طوری بچرخانید که کف دست به سمت بالا قرار گیرد.
ورزشهای ارنج
فلکسیون ارنج
ارنج را خم کنید ساعد و کف دست را به سمت شانه حرکت دهید سپس ساعد و کف دست را به وضع طبیعی برگردانید. (اندام فوقانی را صاف کنید.)
ورزش مچ
اکستانسیون مچ
مچ دست را طوری خم کنید که پشت دست به سمت پشت ساعد قرار گیرد سپس انرا به سمت وضعیت طبیعی برگردانید.
فلکسیون مچ
مچ دست را طوری خم کنید که کف دست به سمت ساعد قرار گیرد سپس انرا به سمت وضعیت طبیعی برگردانید
ابداکسیون و ادداکسیون مفصل ران
یکی از اندام های تحتانی را تا جایی که ممکن است از بدن دور کنید سپس در حالی که ان را به سمت طبیعی برمیگردانید ،از روی اندام تحتانی دیگر تا جائیکه امکان دارد از بدن دور کنید.
فلکسیون مفصل ران
در حالت خوایده اندام تحتانی را تا جائیکه ممکن است به جلو حرکت دهید تا مفصل ران خم شود و پارا با زانوی صاف بالا بیاورید. سپس پا ها را از وضعیت فلکسیون به حالت طبیعی بر گردانید.
فلکسیون زانو
زانو را تا جایی که می توانید خم کنید و سپس باز کنید و با حالت طبیعی باز گردانید. اینترنال – اکسترنال روتاسیون مفصل ران اندام تحتانی را به سمت داخل بچرخانید به طوری که انگشتان از به سمت خط میانی قرار گیرد. سپس اندام تحتانی را به خارج بچرخانید به طوریکه انگشتان از خط میانی بدن دور شوند.
دورسی فلکسیون پا
پا را به سمت اندام تحتانی (استخوان درشت نی) و بالا حرکت دهید. سپس ان را به سمت پایین حرکت دهید (فلکسیون کف پایی)
تعادل درحالت نشسته
بیمار مبتلا فلج نیمه بدن معمولا حس تعادل خود را از دست می دهد، قبل از حفظ تعادل ایستاده باید بتواند در حالت نشسته حفظ تعادل نماید. بالای بستر بیمار را به حالت قائم در می اورند و در این حالت از بیمار می خواهیم با دست سالم نرده های بغل تخت را نگه دارد. در مرحله بعد به بیمار کمک می کنیم در لبه تخت بنشیند. برای این کار کف تخت را به سطح زمین نزدیک میکنیم
– بیمار با پای سالم که در زیر پای مبتلا قرار می دهد انرا به لبه تخت نزدیک کند.
– از بیمار می خواهیم بعد از خم کردن آرنج سالم وتکیه وزن بدن بر ان بدن خود را بلند کند و به تدریج وزن بدن را به ساعد و سپس به دستها منتقل کند و در همین حالت پای مبتلا را با پای سالم به لبه تخت براند.-نیروی ثقل ناشی از حرکات فوق )فشار دست و حرکت اندام تحتانی سالم(برای اینکه بدن بیمار روی باسن خود قرار بگیرد کافی خواهد بود.
– بیمار باید اندام فوقانی خود را به شکل مستقیم و با کف دست در عقب بدن قرار دهد تا تعادل وی در حالت نشسته بهتر حفظ شود.
پرستار در این موقع روبروی بیمار قرار می گیر تا در صورت لزوم به حفظ تعادل وی کمک کند. در صورت تغییر رنگ پوست-تنگی نفس-تعریق شدید بیمار را سریعا به حالت خوابیده برگردانید. به تدریج مدت نشستن بیمار را افزایش میدهید
تعادل در حالت ایستاده
بعد از حفظ تعادل نشسته انجام می شود.بیمار باید در تمام مراحل مربوط به راه رفتن و ایستادن باید کفش ساق بلند بپوشد. اگر بیمار مشکل درکی باشد با چسباندن بر چسب رنگی روی بند کفش اندام مبتلا را برای وی مشخص میکنیم.
بیمار روی لبه تخت بنشیند و در سمت وی یک صندلی راست قرار میدهیم. در صورتی که بیمار نمی تواند پشتی صندلی را با دست معیوب خود نگه دارد باید اندام فوقانی مبتلا را روی لبهء پشتی صندلی قرار دهد. استفاده از این حالت بیشترین حمایت را از بیمار به عمل می اورد.
با گرفتن قسمت تحتانی بدن بیمار و قرار دادن زانوهای خود دو طرف زانو های بیمار به وی کمک می کنیم تا به حالت ایستاده در اید. به بیمار یادآور میشویم که برای تبدیل حالت نشسته به ایستاده کمی باید به سمت جلو خم شود. بازو های بیمار برای حفظ تعادل و حمایت باید باز باشد. در عقب بیمار قرار بگیرید و با گرفتن کمر وی به تعادلش را حفظ کنید. (کمربند بیمار را بگیرید)
در صورت بروز گیجی رنگ پریدگی،بیمار را به حالت نشسته برگردانید تا استراحت کند و در صورت ادامه یافتن علائم او را به پشت بخوابانید.در ادامه مدت ایستادن را اضافه میکنیم.از بیمار در حالت ایستاده بخواهید که وزن خود را از پایی به پای دیگر بیاندازد.
پریسا اعلایی